Dieta w czasie i po chemioterapii - jadłospis i zasady

2020-10-09 8:49

Dieta w czasie chemioterapii to dieta, która ma wzmocnić organizm, pomóc lepiej znieść uciążliwą terapię i szybciej powrócić do zdrowia. Chemioterapia, którą stosuje się u pacjentów chorych na raka, osłabia i zmniejsza apetyt. Żeby walczyć z nowotworem, trzeba mieć dużo siły, dlatego potrzebna jest mądra dieta. Sprawdź, jakie są zasady diety przy chemioterapii i jak wygląda przykładowy jadłospis.

Rak: dieta w czasie i po chemioterapii — Autor: Thinkstockphotos.com

Dieta w chemioterapii to dieta, której podstawową rolą jest dostarczenie jak największej ilości składników odżywczych w taki sposób, aby jedzenie nie było dla chorego karą i męczarnią.

Leczenie nowotworu z użyciem chemioterapii jest bowiem okresem bardzo wyczerpującym dla organizmu, w którym potrzeby żywieniowe i zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze są zwykle dużo wyższe niż w przypadku osoby zdrowej. Jednocześnie w większości przypadków osoby poddawane chemioterapii borykają się z licznymi problemami natury psychicznej i fizycznej, które uniemożliwiają jedzenie dostatecznej ilości pożywienia.

Spis treści

Dieta w chemioterapii - zasady
Dieta w chemioterapii - co można jeść?
Dieta w chemioterapii - jak uczynić ją zdrowszą?
Dieta w chemioterapii - przykładowy jadłospis

Dieta w chemioterapii - zasady

Istnieje kilka głównych zasad związanych z żywieniem podczas chemioterapii, jednak trzeba pamiętać, że nie ma jednej odpowiedniej diety dla pacjentów onkologicznych, a potrzeby każdego z nich są nieco inne. Dieta przy chemioterapii ma zapewnić siłę i energię do codziennego funkcjonowania i do walki ze skutkami ubocznymi leczenia, gdyż, jak powszechnie wiadomo, „chemia” niszczy nie tylko komórki nowotworowe, ale również komórki zdrowe.

U osób leczących nowotwór występuje zwiększone zapotrzebowanie na białko i kalorie. Jest to związane z faktem, że organizm jest wyniszczony przez leczenie i potrzebuje więcej białka i energii do odbudowy tkanek. Ważna też jest odpowiednia podaż witamin, składników mineralnych, antyoksydantów i innych bioaktywnych fitozwiązków. Zapotrzebowanie na nie wzrasta w trakcie leczenia. Ponadto mają one działanie przeciwzapalne, a sam proces nowotworzenia jest silnie związany z przewlekłym stanem zapalnym.

Dieta osoby przyjmującej chemioterapię powinna bazować na warzywach, owocach, wysokiej jakości nabiale, mięsie, rybach i jajkach. Trzeba uzupełniać ją zdrowymi tłuszczami (szczególnie trzeba unikać utwardzonych olejów roślinnych o działaniu prozapalnym) oraz jak najmniej przetworzonymi węglowodanami (kasze, płatki zbożowe, pieczywo). Niektóre osoby będą potrzebowały diety wysoko błonnikowej, a inne ograniczającej błonnik. Jest to zależne od skutków ubocznych chemioterapii.

Dieta w chemioterapii - co można jeść?

Osoby przyjmujące chemioterapię mogą odczuwać jeden lub kilka skutków ubocznych leczenia związanych z przewodem pokarmowym i wpływających na wybory żywieniowe. Ich występowanie i nasilenie zależy od rodzaju nowotworu, jego umiejscowienia, rodzaju i długości leczenia oraz stosowanych dawek. Do dolegliwości związanych z jedzeniem należą:

utrata apetytu
zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu
zaparcia
biegunki
suchość w ustach
mdłości
wymioty
ból jamy ustnej
ból gardła i problemy z przełykaniem
spadek masy ciała
wzrost masy ciała

Często utrata apetytu i mdłości są spowodowane nie tylko chemioterapią, ale również stresem. Postępowanie żywieniowe u pacjentów z różnymi dolegliwościami wynikającymi z leczenia jest zależne od tychże skutków ubocznych.

Gdy chory traci apetyt

To najczęstszy problem podczas chemioterapii. Przy utracie apetytu należy:

unikać jedzenia dużych posiłków
jeść 5-6 razy dziennie lub nawet częściej
zastępować posiłki stałe płynnymi oraz stosować tzw. nutridrinki
mieć pod ręką zdrowe i lubiane przekąski, np. suszone owoce, wafle ryżowe, masło orzechowe, owoce, pomidorki, marchewki pokrojone w słupki itp.
regularnie pić napoje w ciągu dnia
pić napoje, które dostarczają kalorii, np. soki, maślankę, koktajle z owoców
jeść przekąskę przed snem
jeść chłodne lub mrożone produkty
nie popijać w trakcie jedzenia
jeść większe posiłki przy dobrym samopoczuciu

Gdy chory ma zaparcia

Przyczyną zaparć może być chemioterapia, ale też często wypijanie zbyt małej ilości płynów, za mało błonnika w diecie oraz brak ruchu. Przy zaparciach należy:

wypijać co najmniej 8 szklanek płynów dziennie
pić gorące napoje
jeść dużo błonnika: warzyw, pełnoziarnistego pieczywa, płatków zbożowych, suszonych owoców, nasion roślin strączkowych

Gdy męczą biegunki

Przy występowaniu biegunki należy:

pić dużo płynów, aby uniknąć odwodnienia. Polecana jest woda, elektrolity do rozpuszczania oraz napoje dla sportowców
unikać napojów gazowanych
jeść częstsze i mniejsze posiłki
spożywać produkty bogate w sód i potas: rosół, banany, ziemniaki, morele i pomidory
unikać produktów bogatych w błonnik, głównie pełnoziarnistych zbożowych
unikać tłustej i smażonej żywności
jeść posiłki i pić napoje w temperaturze pokojowej, nie za zimne i nie za gorące
unikać nasion roślin strączkowych, surowych warzyw i owoców, mleka z laktozą, napojów zawierających cukier, alkoholu, ostrych przypraw, kawy, soku jabłkowego, żywności z ksylitolem lub sorbitolem

Przy suchości w ustach

Suchość w ustach to stan, w którym organizm produkuje mniej śliny niż zwykle. Utrudnia to mówienie, przeżuwanie i połykanie jedzenia. Może także zmieniać odczuwanie smaku pożywienia. W przypadku suchości ust należy:

popijać wodę małymi łykami przez cały dzień i trzymać blisko siebie butelkę z wodą
jeść bardzo kwaśne i bardzo słodkie produkty, gdyż pobudzają wydzielanie śliny
żuć gumę lub ssać cukierki, suszone owoce itp.
jeść produkty łatwe do przełknięcia, płynne, o papkowatej konsystencji, miękkie
zmiękczać jedzenie, używając sosów, polew
unikać alkoholu i ostrych produktów

Przy mdłościach

Mdłości są częstą przypadłością, która utrudnia dostarczanie odpowiednich ilości składników odżywczych. Mdłości są dosyć częstym skutkiem ubocznym przy chemioterapii, jednak zwykle ustępują po kilku dniach od podania „chemii”. Gdy występują mdłości, należy:

jeść produkty łatwostrawne, np. białe pieczywo, jogurt naturalny, kasza manna, pieczone jabłko, rosół itp.
jeść 5-6 małych posiłków w ciągu dnia
starać się nie pomijać posiłków, a raczej zmniejszać ich objętość i dojadać później jako przekąski. Pusty żołądek u wielu osób nasila mdłości
wybierać żywność lubianą i atrakcyjną, nie zmuszać się do jedzenia posiłków, które nasilają mdłości
unikać popijania podczas posiłków
napoje pić małymi łykami, powoli, przez cały dzień
jeść posiłki i pić napoje w temperaturze pokojowej, nie za zimne i nie za gorące
jeść sucharki tuż przed snem, jeśli występuje nasilenie mdłości o poranku
unikać posiłków o wyrazistym smaku i zapachu

Przy wymiotach

Wymioty pojawiają się jako konsekwencja mdłości, ale także nadwrażliwości na zapachy oraz stresu związanego z chorobą i leczeniem. Postępowanie żywieniowe przy wymiotach obejmuje:

całkowite unikanie jedzenia i picia podczas wymiotów
wypijanie niewielkich ilości wody lub rosołu po ustąpieniu wymiotów
wprowadzenie płynnego posiłku (koktajlu, zupy), jeśli wymioty nie wracają po wypiciu płynu
jedzenie często w małych porcjach

Gdy boli w jamie ustnej

Ból jamy ustnej wynika z małych ranek i owrzodzeń, które mogą powstawać w ustach w wyniku leczenia. Aby nie nasilać dolegliwości podczas jedzenia, należy:

wybierać żywność łatwą do przeżucia, miękką
gotować jedzenie do miękkości
rozmiękczać żywność, dodając sosy lub jogurt
dzielić jedzenie na małe kawałki
pić napoje przez słomkę
jeść posiłki w temperaturze pokojowej lub zimne
unikać produktów, które mogą powodować ból: owoców cytrusowych, soków owocowych, lemoniady, ostrych przypraw, dań z curry, pomidorów, keczupu, słonego jedzenia, surowych, twardych warzyw, chrupiących produktów, np. krakersów, granoli, chipsów, alkoholu

Przy bólu gardła i trudnościach w przełykaniu

Ta przypadłość występuje głównie przy stosowaniu chemioterapii niszczącej szybko namnażające się komórki. Do takich należą komórki wyściełające przełyk. Dieta przy tym problemie obejmuje:

jedzenie częstych posiłków o małej objętości
wybieranie posiłków łatwych do przełykania, płynnych, miękkich, bez chrupiących, twardych elementów
jedzenie żywności bogatej w białko i kalorie
gotować produkty do miękkości
rozmiękczać jedzenie sosami, rosołem lub jogurtem
popijać w trakcie jedzenia
unikać: gorących napojów i jedzenia, ostrych przypraw, kwaśnych warzyw i owoców, chrupiących, twardych produktów, alkoholu

Gdy są zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu

Leczenie nowotworów często wpływa na zmianę odczuwania smaku i zapachu. Pacjenci skarżą się na zwiększoną wrażliwość zapachową i utratę smaku. Przypadłość ustępuje po zakończeniu leczenia. Jak sobie z nią radzić? Należy:

wybierać jedzenie, które pachnie i wygląda dobrze dla osoby chorej
nie zmuszać się do jedzenia, które jest odbierane jako nieapetyczne
marynować jedzenie, aby poprawić jego smak
jeść i pić produkty kwaśne
dosładzać żywność, która wydaje się gorzka, słona lub bez smaku
używać przypraw i ziół

Gdy chory chudnie

Wszystkie powyższe skutki uboczne stosowania chemioterapii najczęściej prowadzą do ograniczenia jedzenia, a w związku z tym do spadku masy ciała. Jak postępować, aby uniknąć nadmiernej utraty kilogramów? Należy:

jeść posiłki mimo braku odczuwania głodu
jeść 5-6 posiłków dziennie
wybierać żywność bogatą w białko i kalorie
pić koktajle, szejki, zupy, jeśli występuje problem z jedzeniem stałych posiłków
pić koktajle białkowe i tzw. nutridrinki

Dieta w chemioterapii - jak uczynić ją zdrowszą?

Trzymaj w lodówce i zamrażarce produkty, które lubisz. Szczególnie warzywa, owoce, nabiał i ryby.
Poproś rodzinę i przyjaciół o pomoc w zakupach i gotowaniu, gdy czujesz się źle po dawce chemioterapii.
Jedz dużo białka (jajka, ryby, mięso, nabiał) i kalorii wtedy, kiedy możesz – kiedy czujesz się na tyle dobrze, aby jeść. To pomoże ci nabrać sił w trakcie leczenia i przyspieszy odbudowę tkanek.
Jedz, kiedy masz największy apetyt. W większości przypadków jest to poranek.
Jeśli nie masz ochoty na stałe posiłki, spróbuj płynnych – zup, koktajli owocowych i warzywnych, koktajli białkowych.
Nie zmuszaj się do jedzenia, jeśli akurat nie jesteś w stanie jeść.
Powiedz lekarzowi, jeśli nie jesz dłużej niż dwa dni.
Dziel posiłki na mniejsze i jedz wiele razy w ciągu dnia
Pij bardzo dużo płynów. Szczególnie wtedy, gdy nie możesz jeść. Codziennie wypijaj 8-12 szklanek płynów
Unikaj zatruć pokarmowych. Jedz świeże produkty. Nie przechowuj jedzenia poza lodówką. Pozostałości posiłków wkładaj od razu do lodówki. Nie jedz resztek przechowywanych dłużej niż trzy dni.
Szoruj i namaczaj owoce i warzywa przed jedzeniem. Także te, z których obierasz skórkę, np. pomarańcze.
Myj także mrożone warzywa i owoce.
Myj dokładnie ręce przed, w trakcie i po gotowaniu.
Używaj pasteryzowanych produktów mlecznych i soków.
Praż na patelni orzechy i pestki. Unikaj surowych i długo przechowywanych bez łupin.
Nie jedz surowych ryb i owoców morza.
Nie jedz żywności, na które pojawiła się pleśń. Unikaj serów pleśniowych.

Warto wiedzieć

Chemioterapia a jakość diety

Jedno z badań analizujące sposób odżywiania kobiet z nowotworem piersi poddanych chemioterapii wykazało, że leczenie istotnie zmienia dietę na gorszą, obniża jej jakość. Wydaje się to dosyć oczywiste, gdyż nawet zdrowe osoby mają problem ze stosowaniem właściwej diety pełnej warzyw, zdrowych tłuszczów i białka. Chemioterapia i choroba sprawia dodatkowo, że pacjenci są osłabieni, zrezygnowani i nie mają siły na planowanie posiłków, zakupy i gotowanie.

Z przeprowadzonego badania wynika, że aż w 49% przypadków dieta była silnie niedoborowa, a sposób odżywiania prawie wszystkich kobiet poddanych badaniu oceniono jako wymagający zmian.

Stwierdzono szczególnie niedobory w spożyciu zielonych i pomarańczowych warzyw oraz nasion roślin strączkowych. Makro- i mikroskładniki, których niedobory występują najczęściej to: wapń, żelazo, magnez, niacyna, ryboflawina, tiamina, witamina B6, witamina C, cynk.

Polecamy

Autor: Time S.A

Indywidualnie dobrana dieta pozwoli Ci jeść zdrowo i smacznie, nawet gdy lekarz zalecił Ci dietę leczniczą. Skorzystaj z JeszCoLubisz, innowacyjnego systemu dietetycznego online od Poradnika Zdrowie i zadbaj o swoje zdrowie i dobre samopoczucie. Ciesz się profesjonalnie skomponowanym menu i stałym wsparciem dietetyka już dziś!

Dowiedz się więcej

Dieta w chemioterapii - przykładowy jadłospis

Dieta w chemioterapii będzie inna dla każdego pacjenta, zależna od skutków ubocznych leczenia, które u niego występują. Wydaje się, że najczęściej zgłaszanymi problemami jest utrata apetytu, mdłości i zaparcia. Przykładowy jadłospis jest dopasowany do tych dolegliwości.