Ciała ketonowe w moczu

Ciała ketonowej to substancje będące naturalną konsekwencją metabolizmu tłuszczów i białek w naszym organizmie. Fizjologicznie ciała ketonowe w moczu nie powinny występować. Natomiast gdy się pojawiają, mogą wskazywać na toczący się proces chorobowy. Kiedy wykonać badanie ciał ketonowych w moczu i na co wskazuje ich obecność? Jak interpretować wynik?

Ciała ketonowe to produkt uboczny procesu spalania krążących we krwi wolnych kwasów tłuszczowych, który odbywa się w wątrobie. W procesie ketogenezy, czyli tworzenia się ketonów, powstają aceton, kwas acetooctowy oraz kwas betahydroksymasłowy. Niewielka ilość ciał ketonowych w moczu jest nieszkodliwa, jednak przedłużająca się nadprodukcja ketonów może doprowadzić do zakwaszenia organizmu. Nadmiar ciał ketonowych jest szczególnie niebezpieczny u diabetyków, gdyż może doprowadzić do tzw. śpiączki cukrzycowej, a nawet do śmierci.

Spis treści

1. Ciała ketonowe w moczu – czym są i dlaczego pojawiają się w moczu?
2. Ciała ketonowe w moczu – na czym polega badanie i ile kosztuje?
3. Ciała ketonowe w moczu – u kogo wykonać badanie?
4. Ciała ketonowe w moczu – co oznacza nieprawidłowy wynik?

Ciała ketonowe w moczu – czym są i dlaczego pojawiają się w moczu?

Ciała ketonowe, inaczej ketony są substancjami będącymi produktem ubocznym fizjologicznego metabolizmu tłuszczów i białek. Główne ciała ketonowe występujące w ustroju to aceton, kwas acetooctowy i kwas beta-hydroksymasłowy. Niewielki poziom ciał ketonowych we krwi jest nieszkodliwy, a wręcz mogą one służyć jak źródło energii dla mięśni i mózgu w trakcie głodzenia.

Natomiast wysoki poziom ciał ketonowych we krwi zwykle towarzyszy różnym stanom patologicznym. W takiej sytuacja ich nadmiar może być wykryty w moczu. Obecność ciał ketonowych w moczu nazywamy ketonurią i może ona w skrajnych przypadkach oznaczać kwasicę ketonową.

Kwasica ketonowa jest stanem zagrażającym życiu, który jest następstwem cukrzycy w której przy niedoborze insuliny dochodzi do intensywnego rozkładu tkanki tłuszczowej.

Może ona objawiać się:

• bólem brzucha
• nudnościami
• wymiotami

Ciała ketonowe w moczu – na czym polega badanie i ile kosztuje?

Badanie na obecność ciał ketonowych w moczu wykonuje się z próbki moczu pobranej od razu po przebudzeniu do specjalnie pojemnika, który można otrzymać w punkcie pobrań lub kupić w aptece. Mocz powinien być pobrany z tzw. środkowego strumienia. Co oznacza, że oddajemy pierwszy strumień moczu do toalety i dopiero pobieramy mocz do badania.

Kobiety w trakcie lub tuż po menstruacji nie powinny pobierać moczu na badanie. Ważne jest także aby przed pobraniem zachowa higienę okolic cewki moczowej. Tak pobrany mocz powinien być dostarczony do laboratorium jak najszybciej tego samego dnia.

W laboratorium oznaczenie ciał ketonowych w moczu wykonuje się za pomocą metody paskowej. Polega ona na zamoczeniu w próbce moczu specjalnego paska, który po kontakcie z ciałami ketonowymi wybarwia się na odpowiedni kolor. Intensywność koloru jest proporcjonalna do stężenia ciał ketonowych w moczu, co pozwala na ocenę półilościową stężenia ciał ketonowych.

Należy mieć na uwadze, że testy paskowe stosowane w laboratoriach wykrywają tylko kwas acetooctowy i aceton, a nie wykrywają kwasu beta-hydroksymasłowego. Dlatego kwasice ketonowe w których dominuje kwas beta-hydroksymasłowy, mogą być niezdiagnozowane przy pomocy prostego badania moczu.

W takich przypadkach oznaczenie ciał ketonowych powinno być przeprowadzone we krwi metodami ilościowymi np. metodą enzymatyczną. Cena badania ciał ketonowych w moczu w laboratorium komercyjnym wynosi od 5-15 zł.

Ciała ketonowe w moczu – u kogo wykonać badanie?

Obecność ciał ketonowych w moczu jest oznaką nieprawidłowego wykorzystania źródeł i magazynów energii w organizmu. Dlatego badanie ciał ketonowych w moczu zleca się m. in.:

• u osób z objawami wskazującymi na cukrzycę jak przewlekłe zmęczenie, zwiększone pragnienie, częstsze oddawanie moczu, nawracające infekcje
• w monitorowaniu leczenia cukrzycowej kwasicy ketonowej
• u osób z podejrzeniem wrodzonych zaburzeń metabolizmu glukozy np. glikogenoz

Ciała ketonowe w moczu – co oznacza nieprawidłowy wynik?

U osób zdrowych ciała ketonowe są obecne w moczu w ilościach śladowych, niewykrywanych przez testy paskowe. Dlatego prawidłowy wynik badania ciał ketonowych w moczu powinien być ujemny.

Testy paskowe wykrywają obecność ciał ketonowych w stężeniach wyższych niż śladowe, a ich wynik jest wyrażony jako stężenie kwasu acetoctowego:

• reakcja dodatnia (+): stężenie 0,1-0,3 g/l (1-3 mmol)
• reakcja dodatnia (++): stężenie 0,3-0,8 g/l (3-8 mmol)
• reakcja dodatnia (+++): stężenie > 0,8 g/l (8 mmol)

U osób z podejrzeniem cukrzycy obecność ciał ketonowych oznacza niedobór lub brak produkcji insuliny przez trzustkę, dlatego jest to główny objaw cukrzycy typu 1. U chorych na cukrzycę nadmierna ilość ciał ketonowych w organizmie może być przyczyną kwasicy ketonowej i śpiączki.

Warto zaznaczyć, że w cukrzycy obecności ciał ketonowych w moczu towarzyszy zawsze wysoki poziomem glukozy (hiperglikemią). Z kolei obecność ciał ketonowych w moczu z towarzyszącym za niskim poziomem glukozy we krwi (hipoglikemią) może wskazywać na głodzenie.

Oprócz cukrzycy i głodzenia ciała ketonowe w moczu mogą pojawić się:

• w nieprawidłowo leczonej cukrzycy
• w kwasicy ketonowej
• po epizodzie hipoglikemii
• we wrodzonych zaburzeniach metabolicznych glukozy np. glikogenozach
• przy stosowaniu diety niskoweglowodanowej i wysokotłuszczowej np. diety ketogenicznej
• w trakcie odchudzania
• przy nadużywaniu alkoholu
• po intensywnych wymiotach
• po nadmiernym wysiłku fizycznym
• u kobiet w ciąży, jednak nie zawsze wskazuje to na patologię np. cukrzyce ciążową

Czytaj też: 

• Kwasica, czyli zaburzenie kwasowo-zasadowej równowagi organizmu
• MOCZ: analiza. Podstawowe BADANIE MOCZU, które wiele mówi o STANIE ZDROWIA
• Kamica nerkowa – przyczyny, objawy, leczenie

dr n. med. Karolina Karabin