Kość strzałkowa – budowa, funkcje, choroby

Kość strzałkowa zaliczana jest do kości długich. Leży wzdłuż kości piszczelowej, z którą jest połączona u góry i u dołu. Jest to stosunkowo cienka kość, dlatego do jej najczęstszych urazów można zaliczyć złamania. Dowiedz się, jak zbudowana jest kość strzałkowa, jakie funkcje pełni kość strzałkowa, jakie choroby mogą dotyczyć kości strzałkowej oraz w jaki sposób kość strzałkowa jest wykorzystywana w medycynie.

Kość strzałkowa (łac. fibula) to parzysta kość długa, tworząca wraz z piszczelą szkielet kostny podudzia. Kość strzałkowa stanowi miejsce przyczepu licznych mięśni kończyny dolnej. Dodatkowo, dalszy koniec kości strzałkowej wchodzi w skład stawu skokowego. Do najczęstszych schorzeń związanych z kością strzałkową należą złamania, powstające na skutek nadmiernych przeciążeń lub urazów.

Spis treści

1. Kość strzałkowa – budowa
2. Kość strzałkowa – funkcje
3. Kość strzałkowa – wykorzystanie w medycynie
4. Kość strzałkowa – choroby
• Złamanie kości strzałkowej
• Wady wrodzone kości strzałkowej

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Kość strzałkowa – budowa

Kość strzałkowa to długa, lecz dość cienka kość, położona w bocznej części podudzia. Kość strzałkowa sąsiaduje bezpośrednio ze znacznie masywniejszą kością piszczelową, tworząc razem z nią szkielet kostny goleni. Istnieją dwa rodzaje połączeń pomiędzy kością strzałkową a piszczelą.

Pierwszy z nich to staw piszczelowo-strzałkowy, łączący ze sobą bliższe końce tych kości. Staw piszczelowo-strzałkowy znajduje się w bliskim sąsiedztwie kolana, choć nie ma z nim żadnego połączenia. Koniec bliższy kości strzałkowej nie wchodzi więc w skład stawu kolanowego i nie bierze udziału w jego ruchach.

Drugie połączenie pomiędzy kością strzałkową a piszczelą to tzw. błona międzykostna goleni, przechodząca ku dołowi w więzozrost piszczelowo-strzałkowy. Błona ta jest zbudowana z bardzo wytrzymałej tkanki łącznej. Za jej pośrednictwem, kość piszczelowa i strzałkowa są ze sobą połączone na całej swojej długości.

Zarówno staw piszczelowo-strzałkowy, jak i błona międzykostna goleni, przyczyniają się do ścisłego połączenia obu kości i zabezpieczają je przez wzajemnym przemieszczaniem. Z tego powodu ruchomość kości strzałkowej względem piszczeli jest bardzo ograniczona (trudno jest poruszyć samą kością strzałkową, bez udziału pozostałej części podudzia).

Dolną część kości strzałkowej stanowi łatwo wyczuwalna pod skórą kostka boczna. Koniec dalszy strzałki łączy się z dwiema innymi kośćmi – piszczelą oraz kością skokową, tworząc wspólnie staw skokowy górny (zwany również stawem skokowo-goleniowym).

Staw skokowy górny pozwala na ruchy stopą w górę i w dół (zgięcie grzbietowe i podeszwowe), umożliwiające na przykład chodzenie na palcach i piętach. Kość strzałkowa nie bierze więc udziału w czynności kolana, stanowi natomiast istotną część stawu skokowego.

Oprócz trwałych połączeń z kością piszczelową oraz udziału w budowie stawu skokowego, kość strzałkowa stanowi miejsce przyczepu licznych mięśni. Do bliższego końca strzałki przyczepia się mięsień dwugłowy uda, będący jednym z największych mięśni kończyny dolnej.

W położonych niżej częściach kości strzałkowej znajdują się przyczepy mięśni podudzia, między innymi prostowników palców stopy, mięśni strzałkowych oraz mięśnia płaszczkowatego. Większość z nich bierze udział w ruchomości stawu skokowego.

Do dolnej części kości strzałkowej przyczepiają się również więzadła stawowe, których zadaniem jest stabilizacja bocznej części stawu skokowego.

W bezpośrednim sąsiedztwie kości strzałkowej przebiega wiele naczyń krwionośnych i nerwów. Wzdłuż strzałki położona jest tętnica strzałkowa, dostarczająca krew zarówno do samej kości, jak i położonych w jej pobliżu mięśni podudzia.

Do górnej części strzałki dociera nerw strzałkowy wspólny, który dzieli się następnie na dwie gałęzie: nerw strzałkowy powierzchowny i głęboki. Wymienione nerwy umożliwiają ruchy bocznych mięśni podudzia oraz prostowników stopy. W zakresie unerwienia czuciowego, dzięki nim możliwe jest odbieranie bodźców z powierzchni grzbietowej stopy oraz bocznej części podudzia. Uszkodzenie nerwu strzałkowego to jedno z możliwych powikłań urazów kości strzałkowej

Kość strzałkowa – funkcje

Chociaż kość strzałkowa stanowi istotną składową szkieletu goleni, jej funkcja mechaniczna jest stosunkowo niewielka. Strzałka jest przykładem kości, która nie przenosi praktycznie żadnych obciążeń.

Główna rola strzałki polega na budowie i stabilizacji stawu skokowego, stanowieniu miejsca przyczepu dla mięśni podudzia oraz pełnieniu funkcji podporowych dla znacznie bardziej obciążonej kości piszczelowej. Ścięgna mięśni przyczepiających się do strzałki odpowiadają za dużą ruchomość stawu skokowego. W dolnej części kości strzałkowej biorą początek trzy więzadła strzałkowe, których zadaniem jest stabilizacja bocznej części stawu skokowego.

Brak istotnych obciążeń mechanicznych oddziałujących na strzałkę stał się przyczyną wynalezienia ciekawych sposobów wykorzystania tej kości w medycynie.

Kość strzałkowa – wykorzystanie w medycynie

Kość strzałkowa nie pełni istotnych funkcji podporowych dla reszty szkieletu. Ilość budującej strzałkę tkanki kostnej jest duża w stosunku do przenoszonych przez nią obciążeń. Z tego powodu kość strzałkowa stała się cennym źródłem materiału do przeszczepów kostnych. Obserwacje kliniczne pokazały, że niewielkie fragmenty strzałki mogą być z powodzeniem usuwane i wszczepiane do innych lokalizacji, bez znacznego ubytku w zakresie czynności podudzia.

Kość strzałkową wykorzystuje się przede wszystkim w chirurgii szczękowo-twarzowej, między innymi do wypełniania ubytków kostnych w obrębie żuchwy. Rekonstrukcje żuchwy z użyciem fragmentów kości strzałkowej wykonuje się m.in. u pacjentów z poważnymi obrażeniami twarzoczaszki lub w ramach leczenia naciekających żuchwę nowotworów głowy.

Kość strzałkowa – choroby

Schorzenia związane z kością strzałkową mają wiele różnorodnych przyczyn. W obrębie kości strzałkowej, podobnie jak w całym kośćcu, mogą występować nowotwory, zakażenia oraz objawy schorzeń metabolicznych (m.in. osteoporozy). Jednak zdecydowanie najczęstszą przyczyną uszkodzeń kości strzałkowej są urazy, prowadzące do nadmiernych przeciążeń, a w skrajnych przypadkach do złamań tej kości.

Do rzadkich schorzeń kości strzałkowej należą wady wrodzone, rozpoznawane zwykle w wieku dziecięcym.

Złamanie kości strzałkowej

Objawy, przebieg i leczenie złamania kości strzałkowej zależą od lokalizacji urazu, wzajemnego położenia odłamów kostnych oraz obecności powikłań (m.in. uszkodzenia naczyń, nerwów). Do diagnostyki złamań kości strzałkowej wykorzystuje się zdjęcie rentgenowskie, wykonywane zazwyczaj w dwóch projekcjach.

Podejrzenie uszkodzenia pobliskich tkanek miękkich może wymagać bardziej zaawansowanych badań obrazowych, m.in. rezonansu magnetycznego.

Złamanie kości strzałkowej w jej środkowej części nie zawsze wymaga umieszczenia kończyny w gipsie. Położona w pobliżu piszczel może w wielu przypadkach pełnić funkcję rusztowania dla gojącej się strzałki, dzięki czemu do wyleczenia wystarcza jedynie czasowe unieruchomienie kończyny.

Znacznie większe ryzyko powikłań istnieje w przypadku złamań bliższego lub dalszego końca strzałki. Takie urazy mogą wymagać leczenia operacyjnego. W pobliżu końca bliższego kości strzałkowej przebiega nerw strzałkowy, który może ulec uszkodzeniu podczas urazu tej okolicy.

Typowym objawem przerwania nerwu strzałkowego jest stopa opadająca, czyli brak możliwości zgięcia grzbietowego stopy. Pacjent przemieszcza się wówczas tzw. chodem kogucim, podnosząc wysoko całą nogę i bezwładnie opuszczając przednią część stopy podczas wykonywania kroku.

Jeśli podczas złamania bliższego końca kości strzałkowej dojdzie do rozerwania nerwu strzałkowego, konieczne jest jego operacyjne zespolenie, a następnie odpowiednia rehabilitacja.

Pozostałe wskazania do inwazyjnego leczenia złamań kości strzałkowej to m.in.

• złamania otwarte,
• złamania powikłane uszkodzeniem naczyń krwionośnych,
• a także niestabilne złamania obejmujące staw skokowy.

Sposób leczenia złamań kostki bocznej zależy od lokalizacji szczeliny złamania, a także od stopnia uszkodzenia pozostałych struktur w obrębie stawu skokowego (zerwanie więzadeł, wzajemne przemieszczenie pozostałych kości). Najlżejsze przypadki wymagają jedynie unieruchomienia i odciążenia kończyny.

Złamania z przemieszczeniem lub poważnym uszkodzeniem pobliskich tkanek miękkich z reguły wymagają leczenia operacyjnego. Choć najczęstszą przyczyną złamań strzałki są nagłe urazy (wypadki komunikacyjne lub podczas uprawiania sportów), w przypadku tej kości zdarzają się również złamania wskutek długotrwałych przeciążeń. Mowa o tzw. złamaniach zmęczeniowych, powstających najczęściej u osób podejmujących wysoce obciążający wysiłek fizyczny.

Objawem złamania zmęczeniowego kości strzałkowej jest ból, występujący przede wszystkim podczas ruchu. Rozpoznanie złamania zmęczeniowego jest wskazaniem do odciążenia kości strzałkowej, potrzebnego do jej zagojenia. Konieczna jest również odpowiednia rehabilitacja oraz znaczne zmniejszenie obciążeń treningowych.

Wady wrodzone kości strzałkowej

Wady wrodzone kości strzałkowej zdarzają się stosunkowo rzadko. Przykładem takiego schorzenia jest hemimelia strzałkowa, czyli wrodzony brak kości strzałkowej. Nieobecność kości strzałkowej skutkuje skróceniem kończyny oraz znaczną deformacją stopy, stawu skokowego oraz kolanowego.

Leczenie hemimelii strzałkowej wymaga zastosowania protez odtwarzających prawidłową budowę podudzia. W przypadku towarzyszących wad stopy, rozległość zabiegów rekonstrukcyjnych jest odpowiednio poszerzana.

Czytaj też:

• Złamanie kości udowej - przyczyny, objawy i leczenie
• Złamanie kości śródstopia – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja
• Kość promieniowa - budowa, funkcje, choroby

Krzysztofa Białożyt