Zakażenie pasożytami może być przyczyną odczynowego zapalenia stawów

Pasożyty często są powodem powstania odczynowego zapalenia stawów. Gdy zaczynają nas boleć stawy, zwykle nie kojarzymy tego z przebytą niedawno infekcją wirusową, bakteryjną lub pojawieniem się pasożytów. Jednak mogą one sprawiać, że zakażenie układu pokarmowego ma swoje konsekwencje w postaci stanu zapalnego stawów, a skutkiem tego są trudności z chodzeniem, czy zginaniem stawu skokowego.

Spis treści

1. Czym jest odczynowe zapalenie stawów?
2. Przyczyny odczynowego zapalenia stawów – pasożyty i inne patogeny
3. Jak rozpoznać zakażenie pasożytami?
4. Diagnostyka w kierunku pasożytów
5. Leczenie odczynowego zapalenia stawów wywołanego pasożytami

Odczynowe zapalenie stawów to stan zapalny, który może być wywołany przez: bakterie, wirusy lub pasożyty, ale nie znajdują się one stricte w środku stawu, lecz w zupełnie innym miejscu organizmu, dając przy tym objawy stawowe. Zakażenie drobnoustrojami dotyczyć może więc np. układu pokarmowego, ale konsekwencją tego zakażenia będzie choroba stawów.

Czym jest odczynowe zapalenie stawów?

Co jest charakterystyczne dla tego typu schorzenia, to brak obecności czynnika reumatoidalnego klasy IgM w surowicy, typowego dla innych chorób reumatologicznych. Ponadto nie obejmuje ono symetrycznie dwóch stawów np. dwóch kolan, tylko np. jednego kolana lub – jeśli dotyczy kilku stawów, to np. obejmuje lewe kolano i prawy staw skokowy.

Najczęstszymi objawami odczynowego zapalenia stawów są:

• obrzęki,
• ograniczenia ruchomości stawu,
• jak również jego ból.

Pojawiają się one zwykle do miesiąca czasu od zakażenia. Może więc zdarzyć się tak, że dopadła nas „grypa jelitowa”, a po 2 tygodniach zaczęły nas boleć stawy.

Stan zapalny atakuje zwykle stawy kończyn dolnych, a więc wspomniany: kolanowy i skokowy, w mniejszym stopniu dotyczy stawów stopy, krzyżowo-biodrowych, czy kręgosłupa, a już najrzadziej dotyka stawów kończyn górnych – międzypaliczkowych, czy nadgarstkowych.

Przyczyny odczynowego zapalenia stawów – pasożyty i inne patogeny

Odczynowe zapalenie stawów ma ścisły związek z przebytą infekcją np. układu oddechowego, moczowo-płciowego lub pokarmowego, a czynnikiem etiologicznym tego schorzenia, są wszelkiego rodzaju patogeny.

W przypadku bakterii najczęściej są to:

• Yersinia enterocolitica,
• Chlamydophila pneumoniae,
• Shigella sp.,
• Salmonella sp.,
• Borrelia burgdorferi,
• Mycoplasma pneumoniae,
• Mycobacterium tuberculosis.

Z kolei wirusami, które najczęściej przyczyniają się do wystąpienia tej choroby są:

• HBV,
• HSV,
• EBV
• oraz Parovirus B19.

Oprócz tego mamy też grzyby z rodzaju Candida, czy pierwotniaki takie jak:

• Toxoplasma gondii

oraz pasożyty takie jak:

• Toxocara canis,
• Giardia lamblia,
• czy Cryptosporidium parvum.

Odpowiadają one za wystąpienie infekcji, na skutek której dochodzi do odczynowego zapalenia stawów.

Jak rozpoznać zakażenie pasożytami?

Zakażenie Cryptosporidium parvum

Cryptosporidium to rodzaj pierwotniaków, których żywicielami mogą być zarówno gady, ptaki, jak i ssaki. Człowiek zaraża się nimi przez kontakt z zakażonymi zwierzętami, jedzenie skażonego pokarmu, picie zatrutej oocystami wody, na drodze inhalacyjnej, czy fekalno-oralnej.

Najwięcej oocystów (zygot Cryptosporidium otoczonych osłonką) znajduje się w glebie, gdyż zostają tam wydalone przez zarażone zwierzęta. Wydzielają ich one naprawdę dużo – przykładem są cielęta zainfekowane C. parvum, które potrafią wydalać kilka miliardów oocystów dziennie, gdzie do zarażenia człowieka wystarczy raptem 10 sztuk.

Biorąc pod uwagę, że skażenie gleby pociąga za sobą skażenie okolicznych wód, rosnących niedaleko warzyw, dość szybko dochodzi w ten sposób do zakażenia wielu ludzi. Ze względu na to, że metody uzdatniania wody nie niszczą oocystów, do zarażenia może dojść także podczas kąpieli w basenie, chlor bowiem nie niszczy Cryptosporidium.

U zakażonego Cryptosporidium człowieka wytwarzają się dwa rodzaje oocystów: cienkościenne, które umiejscawiają się w jelicie człowieka oraz grubościenne, które są wydalane na zewnątrz.

Te pierwsze potrafią narastać masowo prowadząc do wewnętrznej inwazji w organizmie, te drugie – stanowią kolejne źródło zakażenia (zarażają jeszcze przez kolejne kilka miesięcy). Pierwsze objawy choroby pojawiają się między 2 a 10 dniem od zainfekowania (zwykle jest to 7 dni) i utrzymują się około 2 tygodni.

Najbardziej typowe symptomy to:

• biegunka z towarzyszącym śluzem,
• spadek masy ciała,
• silne odwodnienie,
• gorsze wchłanianie składników odżywczych,
• ból brzucha o charakterze kurczowym,

jak również:

• nudności,
• wymioty
• oraz gorączka.

Nie zawsze muszą jednak one wystąpić. Czasem pierwotniaki mogą zaatakować układ oddechowy człowieka i wówczas pojawi się kaszel, uczucie duszności, czy problemy z oddychaniem.

U osób z obniżoną odpornością może też dojść do zmian morfologicznych jelita cienkiego, pęcherzyka żółciowego, czy dróg żółciowych.

Zakażenie Giardia lamblia

Giardia lamblia to pierwotniak, który jest przyczyną zakażenia od 2-5 % populacji. Do zakażenia dochodzi poprzez przeniesienie cyst np. z zarażonego zwierzęcia na człowieka, a wrotami, którymi przedostają się one do organizmu, jest jama ustna. Później cysty przenoszą się do dróg pokarmowych.

Źródłem zarażenia może być, oprócz zwierząt, skażona woda pitna, czy woda przeznaczona do kąpieli, żywność i napoje.

Giardioza jest nazywana chorobą brudnych rąk i jest to trafne spostrzeżenie, gdyż najczęściej zarażamy się nie zachowując właściwej higieny np. nie myjąc rąk po głaskaniu psa lub spożywając nieumyte owoce. Pierwotniaki z rodzaju Giardia najchętniej lokalizują się w drogach żółciowych człowieka, dwunastnicy, jak również przewodach wyprowadzających żółć.

Pierwsze objawy choroby występują 1-2 tygodni po inkubacji. Do najbardziej typowych symptomów giardiozy zalicza się:

• biegunki,
• bóle brzucha,
• nudności,
• wymioty,
• bóle głowy,
• brak apetytu,
• gorączkę.

Czasem, gdy choroba przechodzi w stan przewlekły, mogą pojawić się problemy z wchłanianiem tłuszczów, z utrzymaniem właściwego poziomu witaminy B12, kwasu foliowego, czy minerałów.

Zakażenie Toxocara

Toxocara to nicienie, które rozwijają się albo w przewodzie pokarmowym kotów (Toxocara cati) lub psów (Toxocara canis) i potem przechodzą na ludzi. Do zarażenia dochodzi przez kontakt z zainfekowanym zwierzęciem, zetknięcie z glebą, do której załatwiły się zwierzęta i jej kontakt z jamą ustną (jeśli nie umyjemy rąk po pobycie na dworze, gdzie dotykaliśmy ziemi, a była ona skażona nicieniami i dotkniemy ust, wówczas istnieje wysokie ryzyko, że rozwinie się u nas toxocaroza) lub spożycie skażonego pokarmu.

Ze względu na brak wdrożonych nawyków higienicznych, częsty pobyt w publicznych piaskownicach, dzieci zarażają się o wiele częściej niż dorośli. Infekują przede wszystkim larwy nicienia w drugim stadium, które przechodzą do jelit, a stamtąd rozprowadzane są wraz krwią po różnych narządach.

W zależności od tego, gdzie ostatecznie umiejscowią się larwy i jakie dają objawy, mówimy o:

• Toksokarozie klasycznej, trzewnej (gdy atakuje np. wątrobę),
• Ocznym zespole larwy wędrującej (gdy umiejscawia się w oczach),
• Toksokarozie ukrytej (daje mało charakterystyczne objawy),
• Toksokarozie bez objawów,
• Neurotoksokarozie (infekuje układ nerwowy).

Przy toksokarozie trzewnej objawami mogą być:

• anemia,
• spadek masy ciała,
• hepatomegalia,
• hypergammaglobulinemia,
• podwyższona temperatura ciała,
• wysoki poziom anty-A i anty-B izohemaglutynin,
• kaszel,
• napady astmy oskrzelowej.

Przy toksokarozie ocznej dochodzi do zmętnienia ciałka szklistego, obrzęku soczewki, trwałego pogorszenia ostrości widzenia, zmiana zapalnych w przedniej komorze. Kiedy nicienie dostają się do szarej lub białej substancji mózgu, opon mózgowych, wzgórza czy rdzenia kręgowego, wówczas mamy do czynienia z neurotoksokarozą.

Jej objawy mogą być bardzo różne:

• może dojść do zaburzenia funkcji poznawczych,
• osłabienia widzenia,
• zapalenia rdzenia kręgowego i korzeni rdzeniowych,
• zapalenia opon mózgowych oraz mózgu,
• padaczki.

Toksokaroza utajona daje z kolei mało specyficzne symptomy, może być nimi:

• kaszel,
• ból brzucha,
• ból głowy,
• bezsenność.

Diagnostyka w kierunku pasożytów

Podstawą prawidłowego zdiagnozowania pasożytów są badania kału oraz badania krwi. W przypadku Giardia lamblia sprawdza się kał pod kątem cyst oraz trofozoitów G. lamblia. Jednak uchwycenie ich w kale często jest dziełem przypadku, gdyż wydalane są okresowo.

W tym celu do badania dostarcza się próbki pobierane przez 3 kolejne dni, a w kolejnych miesiącach powtarza się dla pewności badanie.

Inną metodą na wykrycie G. lamblia jest wykrycie przeciwciał IgM i IgG metodą immunofluorescencji.

Obecność przeciwciał IgM świadczyć będzie o trwającym zarażeniu G. lamblia, natomiast IgG (bez IgM) o tym, że nasz organizm miał styczność z pasożytem w przeszłości lub że zarażenie przeszło w stan przewlekły.

Gdy chcemy wykryć nicienie Toxocara, przydatne będzie badanie morfologii, gdyż podniesienie poziomu leukocytów, eozynofilów oraz wskaźniki anemii mogą sugerować, że mamy do czynienia z zakażeniem pasożytami. Oprócz tego wykonuje się badania serologiczne wykrywające specyficzne przeciwciała.

Cryptosporidium wykrywa się w trakcie badania kału – szuka się tam oocyst, lub też, wykrywa swoiste antygeny wskazujące na obecność tego pasożyta w przewodzie pokarmowym człowieka. Oprócz tego można pobrać do badania treść dwunastniczą.

Leczenie odczynowego zapalenia stawów wywołanego pasożytami

Najbardziej efektywnym sposobem leczenia odczynowego zapalenia stawów jest wyleczenie głównego źródła infekcji, a więc np. pozbycie się pasożytów, a następnie wdrożenie leków wspomagających wyciszenie stanu zapalnego w stawach.

W leczeniu Giardia lamblia stosuje się 6 grup leków, które mają różne mechanizmy działania. Używa się więc np. metronidazolu, tinidazolu, albendazolu, furazolidonu, paromomycyny, nitazoksanidu, kwinakryny. Przy zakażeniu Cryptosporidium stosuje się nitazoksanid, paromomycynę, jak również azytromycynę.

W leczeniu przyczynowym używane są również:

• klatromycyna,
• spiramycyna
• oraz atowakwon.

Przy nicieniach toxocara przepisuje się z kolei:

• dietylokarbamazynę,
• tiabendazol oraz albendazol,
• mebendazol,
• fenbendazol.

Oprócz leków przeciwpasożytniczych, w odczynowym zapaleniu stawów stosuje się NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne, a gdy ich działanie nie jest wystarczające, włączone zostają glikokortykosteroidy.

Dominika Wilk