Dieta FODMAP pomocna w zespole jelita drażliwego

FODMAP to dieta opracowana przez zespół badawczy z Monash University, która pozwala normalnie funkcjonować osobom z zespołem jelita drażliwego oraz nadmiernym rozrostem flory bakteryjnej w jelicie cienkim w innych jednostkach chorobowych. Zobacz zasady diety FODMAP - listę produktów zakazanych i przykładowy jadłospis.

Spis treści

1. Na czym polega dieta FODMAP?
2. Zasady diety FODMAP
3. Gdzie znajdują się FODMAP? Lista produktów zakazanych
4. Dieta FODMAP - praktyczne wskazówki
5. Dieta FODMAP - przykładowy jadłospis

Zespół jelita drażliwego (IBS) to jedna z wielu chorób przewodu pokarmowego charakteryzująca się rozrostem bakteryjnym, która w tym przypadku dotyka jelito czcze mikroflorą bytującą w jelicie grubym. Objawy są uciążliwe i obejmują zaburzenia trawienia: biegunki, naprzemiennie z zaparciami, wzdęcia, bóle brzucha oraz upośledzenie wchłaniania pokarmów. Choroba ta jest trudna w diagnozie i leczeniu i może prowadzić do poważnych niedoborów żywieniowych i dysfunkcji jelit. FODMAP to sposób żywienia poprawiający komfort pracy jelit i życia pacjentów.

Na czym polega dieta FODMAP?

FODMAP to dieta opracowana przez zespół badawczy z Monash University - profesora Petera Gibsona, dyrektor Gastroenterologii The Alfred Hospital i Uniwersytetu Monash oraz dr Jane Muir - która pozwala normalnie funkcjonować osobom z zespołem jelita wrażliwego oraz nadmiernym rozrostem flory bakteryjnej w innych jednostkach chorobowych. Dieta zakłada bardzo niskie spożycie produktów zawierających fruktozę, laktozę, fruktany, alkohole polihydroksylowe oraz sztuczne substancje słodzące, które nie tylko ulegają łatwej fermentacji, ale także przez właściwości osmotyczne zwiększają ilość znajdującej się w świetle jelita wody. Substancje te fermentują pod wpływem bytujących tam bakterii, co w efekcie powoduje wzmożoną produkcję dwutlenku węgla oraz metanu, a to z kolei prowadzi do wzdęć, bólów brzucha i biegunek.

Zespół jelita drażliwego dotyka ok.  20 proc. populacji. Nasila się po trzeciej dekadzie życia, częściej u kobiet niż mężczyzn.

Nazwa FODMAP to zestawienie pierwszych liter wyrazów: Fermentable Oligosacharides, Disacharides, Monosacharides And Polyols. Są to związki, które w niezmienionej formie wędrują do jelita grubego i tam stają się pożywką dla bakterii, przeprowadzających ich szybką fermentację i dających objawy IBS. U osób, które cierpią z powodu nietolerancji cukrów, a także SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth - zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego), fermentacja odbywa się już w jelicie cienkim z udziałem bakterii, które normalnie bytują w jelicie grubym. Takie patologiczne zjawiska zaburzają prawidłowe trawienie składników pokarmowych, ale również powodują ich zaburzone wchłanianie oraz stopniowe uszkadzanie wyściółki jelit. Prowadzi to do objawów zespołu jelita drażliwego.

Coraz częściej SIBO łączy się z wystąpieniem IBS – badania pokazują, że przerost bakterii często występuje u pacjentów z jelitem drażliwym. W wielu badaniach i testach zaobserwowano, że eliminacja pokarmów, zawierających duże ilości wyżej wymienionych substancji, przynosi efekty w postaci poprawy samopoczucia u około 75 proc. osób z IBS.

Zasady diety FODMAP

Dieta FODMAP składa się z dwóch faz. Pierwsza trwa około 6-8 tygodni i polega na unikaniu produktów bogatych w FODMAP (w zależności od stanu zdrowia i indywidualnej tolerancji można sobie pozwolić w tej fazie na niewielką ilość takich produktów). Druga faza jest znacznie dłuższa i zależy od reakcji danej osoby na wprowadzane z powrotem do diety produkty. Nowe pokarmy należy wprowadzać pojedynczo, raz na kilka dni, obserwując reakcję (której przyczyną mogą być także inne niż FODMAP substancje, znajdujące się w danym pokarmie). Nie powinno się zbytnio przedłużać stosowania diety, ponieważ eliminacja wielu warzyw i owoców może prowadzić do niedoborów błonnika, witamin i minerałów. Do fazy pierwszej można powracać, ilekroć poczuje się zaostrzenie nieprzyjemnych objawów.

Gdzie znajdują się FODMAP? Lista produktów zakazanych

Poniżej znajduje się lista produktów spożywczych, które są zakazane w I fazie diety FODMAP. Jest ona często aktualizowana na stronie http://www.ibsdiets.org/fodmap-diet/fodmap-food-list/.

Mimo że niektóre FODMAP są w tabelce „dozwolone”, zawsze należy brać pod uwagę obecne w nich składniki, które prowokują IBS. Jest to nierozpuszczalny błonnik, duża ilość tłuszczu, kwasów np. owocowych i kofeiny. Efekt i sposób działania diety będzie zależał od jednostki chorobowej jelit i od indywidualnej tolerancji.

Produkty wysokiego FODMAP to te, których należy unikać, a przynajmniej – starać się ograniczyć ich konsumpcję. Lista obejmuje produkty różnego pochodzenia, w tym sporą ilość warzyw i owoców, a także produktów zbożowych i mlecznych.

• Warzywa: czosnek, cebula, karczochy, topinambur, szparagi, awokado, fasola, burak, brukselka, bób, kapusta, kalafior, groch, koper, zielona papryka, soczewica, por, groch, soja, dymka (biała część).
• Owoce: jabłka, brzoskwinie, morele, jeżyny, wiśnie, liczi, nektarynki, gruszki, śliwki (również suszone), arbuz.
• Produkty zbożowe: produkty zawierające pszenicę i żyto, w tym pieczywo, makarony, mąki, kasze, otręby, płatki śniadaniowe, ciasta, ciastka, herbatniki, krakersy, suchary, tortille.
• Słodycze i środki słodzące: fruktoza, syrop glukozowo-fruktozowy, miód, izomalt, sorbitol, maltitol, mannitol, ksylitol.
• Produkty mleczne: mleko krowie i kozie, jogurty, sery twarogowe, śmietana, lody.
• Napoje: napoje słodzone syropem glukozowo-fruktozowym, napoje słodzone fruktozą, napoje słodzone innymi wymienionymi wcześniej słodzikami, soki z owoców o wysokim FODMAP, piwo, słodkie wina.
• Prebiotyki: FOS, fruktooligosacharydy, inulina, oligofruktoza.

Dieta FODMAP - praktyczne wskazówki

Przed zakupem należy dokładnie przeczytać skład produktów, aby nie kupować tych bogatych w FODMAP. Produkty mleczne są cenne dla zdrowia - jeśli nie masz alergii na białka mleka, wybieraj te ubogie w laktozę (np. produkty mleczne niskolaktozowe, sery żółte) i podziel je na wszystkie posiłki w ciągu dnia. Aby uniknąć zaparć, należy wybierać produkty bogate w błonnik, a ubogie w FODMAP - np. owsiankę, i pić dużo wody.

Dieta FODMAP - przykładowy jadłospis

I śniadanie 454 kcal Kanapki z pieczywa bezglutenowego z serem twardym i pomidorem posypane kiełkami, sok pomarańczowy. Składniki: 2 kromki chleba bezglutenowego, każda po 40 g, dwa plastry sera żółtego ok 40 g, plastry pomidora 60 g , sok 200 ml, świeżo wyciskany.

II śniadanie 173 kcal Mus czekoladowo-bananowy. Składniki: jogurt naturalny bez laktozy - 150 g (pół szklanki), banan 120 g, 3 łyżki kakao bez cukru. Wszystkie składniki zmiksować.

Obiad 450 kcalRyba grillowana z ziemniakiem, marchewką i sałatą z winegretem. Przygotowanie: 100 g białej ryby bez skóry należy natrzeć przyprawami, skropić oliwą i sokiem z cytryny i zgrillować podobnie jak ziemniaka i pokrojoną marchew. Zjeść z sałatą skropioną sokiem z cytryny, oliwą, posypaną świeżymi ziołami.

Podwieczorek 160 kcal Sałatka owocowa zrobiona z kiwi, dwóch mandarynek i plasterków połowy banana. Całość skropiona sokiem z pomarańczy.

Kolacja 304 kcal Papryka faszerowana z pomidorami. Składniki: papryka zielona duża 230 g, pierś z indyka 80 g, ryż brązowy 30 g (2 łyżki), posiekane listki szpinaku (garść), szczypta oregano i tymianku, 5 g (łyżka) oliwy z oliwek, natka pietruszki 3 g, pieprz, pomidory z puszki 240 g (1 szklanka). Przygotowanie: Oczyścić wnętrze papryki po oderwaniu piętki, wypełnić je farszem ze zmielonego mięsa, szpinaku, ziół i przypraw; przełożyć do garnka, wlać 2 łyżki wody i dusić ok. 20 min. Przełożyć do naczynia żaroodpornego. Poddusić pomidory z puszki, posypać bazylią, podać na wierzchu papryki, zapiec 5 min w 250 st. C. Posypać parmezanem.

Bibliografia

1. Drossman DA.The functional gastrointestinal disorders and the Rome III process. Gastroenterology 2006,130: 1377-1390.

2. Drossman DA.moderator: AGA Clinical Symposium-Rome III. New Criteria for the Functional GL Disorders Program and Abstracts of Disease Week,May 20-25.2006.Los Angeles, California: 461-469.

3. Zaburzenia czynnościowe jelit klasyfikowane według Kryteriów Rzymskich III u pacjentów poradni schorzeń jelitowych Jan Lach, Jerzy Bzdęga i inn. Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 254-257

4. Pełna lista FODMAP: http://www.ibsdiets.org/fodmap-diet/fodmap-food-list/

5. Lista uwzględniająca dopuszczalne wielkości FODMAP w codziennej diecie https://stanfordhealthcare.org/content/dam/SHC/for-patients-component/programs-services/clinical-nutrition-services/docs/pdf-lowfodmapdiet.pdf