Dieta w przewlekłej chorobie nerek. Co jeść, a czego unikać?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Choroba nerek często zmusza do zmiany nawyków żywieniowych. Niektóre produkty spożywcze nasilają bowiem objawy związane z danym schorzeniem, a niektóre składniki odżywcze przyspieszają rozwój choroby. Dlatego tak istotne jest, aby dieta w przewlekłej chorobie nerek prowadzona była przez dietetyka, a pacjent ściśle stosował się do zaleceń specjalisty.

Spis treści

1. Kaloryczność i indeks glikemiczny diety w przewlekłej chorobie nerek
2. Białko a nerki
3. Znaczenie tłuszczy w przewlekłej chorobie nerek
4. Ile spożywać węglowodanów?
5. Składniki mineralne - fosfor i wapń
6. Składniki mineralne – potas
7. Czy w chorobach nerek należy ograniczyć spożywanie sodu?

Kaloryczność i indeks glikemiczny diety w przewlekłej chorobie nerek

Odpowiednio zbilansowana pod względem kalorycznym dieta ma duże znaczenie w przypadku choroby nerek, gdyż nadwyżka kaloryczna oraz związana z tym otyłość mogą przyczyniać się do progresji choroby, jak również doprowadzać do rozwoju chorób współtowarzyszących typu: nadciśnienie, miażdżyca.

Niestety u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek występuje tendencja do przewagi tkanki tłuszczowej nad mięśniową, więc już na starcie są bardziej predysponowani do zaburzeń metabolicznych i zyskiwania nadmiernej masy ciała.

Z tego też powodu ilość energii, jaką powinien przyjmować chory, to 30-35 kcal/kg, przy czym 65% energii powinno pochodzić z węglowodanów, tłuszcze powinny stanowić 30 %, a białko pozostałe 5%.

Dietetyk planujący dietę dla osoby z chorobą nerek nie powinien zapominać o włączeniu do niej regularnej aktywności fizycznej (choć czasem jest to ciężkie do realizacji, gdyż pacjenci wykazują zwykle większą męczliwość i osłabienie). Pozwala to na uzyskanie większej ilości tkanki mięśniowej u pacjenta, a tym samym poprawę gospodarki insulinowej.

Z kolei dieta, oprócz wyważenia właściwej kaloryczności i odpowiedniego skomponowania proporcji makroskładników, powinna bazować na produktach o niskim indeksie glikemicznym. Taka dieta pozwala bowiem ograniczyć ryzyko wystąpienia insulinooporności (bardzo często towarzyszy pacjentom z chorobami nerek) i przyspiesza redukcji tkanki tłuszczowej.

Białko a nerki

W schorzeniach nerek rekomenduje się wprowadzenie diety niskobiałkowej, gdyż pozwala ona obniżyć stężenie mocznika we krwi. Mocznik jest to końcowy produkt przemiany białek, który powstaje podczas procesu zwanego cyklem mocznikowym.

Najpierw, podczas przemiany białek tworzony jest toksyczny dla organizmu amoniak, a potem zostaje on zneutralizowany do mniej szkodliwego mocznika. I choć nie truje on tak jak amoniak, to jednak jego nagromadzenie nie jest dla ciała korzystne.

Podwyższony poziom mocznika prowadzi bowiem do skąpomoczu lub bezmoczu. W końcowej fazie przewlekłej choroby nerek przy zbyt dużej ilości skumulowanego mocznika może dojść nawet do rozwoju mocznicy, którą rozpoznać można po:

• znacznym osłabieniu,
• utracie łaknienia,
• zmniejszonej odporności na infekcje,
• czy większej męczliwości.

W chorobie nerek znacznie ogranicza się podaż białek, obniżając jego ilość z np. 0,8g na kg masy ciała na 0,6g lub mniej. U pacjentów z przewlekłą chorobą nerek, których stan jest wyrównany i nie mają oni chorób towarzyszących typu cukrzyca, rekomenduje się spożycie białka w ilości 0,6 g na każdy kilogram masy ciała na dzień.

Z kolei w zaawansowanych stadiach przewlekłej choroby nerek podaje się białko w ilości poniżej 0,4 g na kg/d z jednoczesnym włączeniem ketoanalogów (są to związki, które strukturą przypominają aminokwasy, jednak pozbawione są azotu, który sprzyja zwiększeniu stężenia mocznika we krwi).

Istotne korzyści, jakie odnosi się z diety niskobiałkowej to nie tylko obniżenie stężenia mocznika w surowicy, ale również:

• zmniejszenie stężenia fosforanów,
• poprawienie profilu lipidowego,
• zmniejszenie kwasicy metabolicznej (zaburzenia między kwasami a zasadami),
• zmniejszenie hiperkaliemii (nadmiaru potasu),
• poprawa insulinowrażliwości,
• opóźnienie rozwoju choroby.

Znaczenie tłuszczy w przewlekłej chorobie nerek

Ze względu na ograniczoną podaż białka, tłuszcze nie powinny być w diecie redukowane. Jednak do minimum powinno się używać nasyconych kwasów tłuszczowych, które mogą stanowić najwyżej 7 % spośród dopuszczalnych 30 % energii pochodzących z lipidów.

Wynika to przede wszystkim z tego, że osoby z przewlekłą chorobą nerek bardzo często mają też współtowarzyszące choroby metaboliczne np. cukrzycę, które zaburzają gospodarkę lipidową. Do tłuszczów nasyconych, z których powinno się korzystać w niewielkim stopniu należą m.in. masło, śmietana, sery żółte, czy tłuste mięso.

Z kolei pozostałe 23 % energii pochodzącej z tłuszczów należy przeznaczyć na tłuszcze jednonienasycone i wielonienasycone. Przewagę powinny stanowić tu tłuszcze zasobne w przeciwzapalne kwasy omega-3 znajdujące się w tłustych rybach np. łososiu, makreli, śledziach, czy olejach takich jak lniany lub rzepakowy.

Oprócz tego korzystne (tyle, że nie w nadmiarze) będą kwasy omega-6, które znajdziemy w oleju z wiesiołka, ogórecznika, czy oleju słonecznikowym. Mają one pozytywny wpływ na organizm, ale przez to, że konkurują z kwasami omega-3 w organizmie i mogą ograniczyć ich dostępność, warto je spożywać z umiarem.

Oprócz tego w diecie osób z chorobami nerek powinny znaleźć się jednonienasycone kwasy tłuszczowe typu: oliwa z oliwek, czy olej sezamowy.

Ile spożywać węglowodanów?

Ze względu na to, że w diecie obniżona jest znacznie ilość białek, a tłuszczu nie można spożywać znowu aż tak wiele, należy uwzględnić ilość węglowodanów w diecie w ilości 65 % dziennej energii.

Powinny to być jednak węglowodany wartościowe typu: kasze, pieczywo z pełnego przemiału, makarony razowe, czy brązowy ryż.

Składniki mineralne - fosfor i wapń

Nerki to narząd, który odpowiada za regulowanie poziomu wapnia i fosforu. W momencie, gdy jego funkcjonowanie jest pogorszone, dochodzi do zaburzeń gospodarki tymi pierwiastkami. W związku z tym, w przewlekłej chorobie nerek zaleca się ograniczenie spożycia fosforu do 800-1000 mg/dzień.

Do produktów zasobnych w fosfor należą: mleko, sery, jajka, kasza gryczana, ziarna słonecznika.

Powinno się unikać spożywania ich w znacznej ilości (choć i tak w diecie niskobiałkowej dla osób z chorymi nerkami są one ograniczone), co jednocześnie niestety może prowadzić do niedoborów wapnia (często te same produkty, które zawierają fosfor zawierają również wapń).

Aby nie dopuścić do deficytów wapnia, czasem konieczne jest jego suplementowanie, o czym jednak decyduje już lekarz.

Składniki mineralne – potas

Początkowe stadium niewydolności nerek może prowadzić do zwiększonej utraty potasu. Należy wówczas zadbać o dostarczanie takich produktów, które zawierają dużą jego ilość np. pomidorów, bananów, batatów.

W miarę rozwoju choroby nerek i osłabienia ich funkcji dochodzi do nadmiernej kumulacji potasu w organizmie i zwiększenia jego stężenia we krwi, co skutkuje m.in. hiperkaliemią. Trzeba wtedy ograniczyć poziom spożywanego potasu do 2000-2500 mg/dobę.

Aby obniżyć jego ilość diecie powinno się np. dłużej moczyć warzywa i dłużej gotować potrawy. Poza tym należy zmniejszyć spożycie: batatów, pomidorów, awokado, ziemniaków, moreli, soi, itd.

Najlepiej zrobić to pod okiem dietetyka i lekarza, aby nie dopuścić do znacznego uszczuplenia tego pierwiastka w codziennym menu.

Czy w chorobach nerek należy ograniczyć spożywanie sodu?

Przewlekła choroba nerek prowadzi do zmniejszonej zdolności do wydalania sodu. Kiedy więc dojdzie do sytuacji, że u pacjenta pojawiają się obrzęki, zwiększone pragnienie, albo nadciśnienie tętnicze, należy wtedy ograniczyć jego spożycie do 5 mg na dobę.

Sód znajduje się nie tylko w soli, którą solimy potrawy. Jest ukryta w różnych produktach spożywczych, które byśmy o to nie podejrzewali np. płatkach kukurydzianych, bułkach, mięsach.

Do tego, w bardzo dużej ilości znajdziemy ją w: konserwach, wędzonych wędlinach, kiszonkach, chipsach, żółtych serach, czy kostkach rosołowych.

Dominika Wilk