Żywienie pozajelitowe - na czym polega? Wskazania do stosowania
Żywienie pozajelitowe (parenteralne) jest metodą żywienia, która polega na podaniu substancji odżywczych bezpośrednio do krwiobiegu z pominięciem przewodu pokarmowego. W żywieniu pozajelitowym podaje się mieszanki indywidualnie skomponowane według potrzeb chorego, które zawierają substancje odżywcze w najprostszej postaci – wchłaniające się bezpośrednio z krwi do komórek ciała i niewymagające trawienia – aminokwasy, kwasy tłuszczowe, glukozę, składniki mineralne i witaminy. Jakie są metody żywienia pozajelitowego oraz wskazania do jego stosowania?
Żywienie pozajelitowe służy zapobieganiu niedożywieniu w chorobach ograniczających lub uniemożliwiających żywienie doustne oraz po operacjach chirurgicznych. Jeśli dochodzi do upośledzenia jednego z trzech aspektów odżywiania:
- samodzielnego jedzenia,
- trawienia,
- wchłaniania,
co uniemożliwia dostarczenie właściwej ilości energii i składników pokarmowych, wskazane jest wprowadzenie żywienia dojelitowego lub pozajelitowego.
Spis treści
- Żywienie pozajelitowe - wskazania do zastosowania
- Żywienie pozajelitowe - całkowite a częściowe
- Metody żywienia pozajelitowego
- Kompozycja mieszanek do żywienia pozajelitowego
- Żywienie pozajelitowe w warunkach domowych
- Żywienie pozajelitowe - możliwe powikłania
Żywienie pozajelitowe - wskazania do zastosowania
Żywienie pozajelitowe powinno być stosowane zawsze, gdy choroba, uraz lub stan ogólny pacjenta uniemożliwiają bądź istotnie ograniczają jedzenie i/lub wchłanianie. Długotrwała niemożność spożywania właściwej ilości składników odżywczych i energii prowadzi do niedożywienia.
Natomiast niedożywienie istotnie pogarsza stan chorego, zwiększa podatność na powikłania, zakażenia, wydłuża okres powrotu do zdrowia oraz czas hospitalizacji. Niedożywienie jest bardzo istotnym problemem polskich szpitali. Dotyczy osób po urazach, operacjach i bardzo często chorujących na nowotwory, nie tylko nowotworów przewodu pokarmowego.
Jeśli szacowany czas niemożności żywienia doustnego lub dojelitowego przekracza 4-5 dni, niezbędne staje się żywienie pozajelitowe.
Stany, w których żywienie pozajelitowe jest wprowadzane to:
- brak osiągnięcia zakładanych efektów żywienia dojelitowego,
- mechaniczna bądź funkcjonalna niewydolność przewodu pokarmowego – w chorobach takich jak zespół jelita krótkiego, ostre zapalenie trzustki, przetoki przewodu pokarmowego, sklerodermia, zaburzenia perystaltyki, zawał lub niedokrwienie przewodu pokarmowego, ostra lub przewlekła niewydolność jelit, choroby zapalne jelit, brak dostępu do przewodu pokarmowego,
- ciężka pooperacyjna niewydolność przewodu pokarmowego,
- rozległe i ciężkie urazy, np. sepsa, oparzenia,
- śpiączka,
- niedożywienie,
- wcześniactwo,
- choroba nowotworowa.
Żywienie pozajelitowe - całkowite a częściowe
Całkowite żywienie parenteralne to sytuacja, w której podawane dożylnie mieszanki stanowią jedyne źródło pokarmu dla pacjenta. Całkowite żywienie pozajelitowe wprowadza się w przypadku niewydolności układu pokarmowego, które powoduje np.
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- atonia jelit,
- uszkodzenia jelit,
- ciężkie zapalenia jelit,
- zwężenie przełyku
lub w nasileniu procesów katabolicznych, powstałych np.
- w wyniku ciężkich oparzeń,
- rozległych operacji,
- niewydolności nerek,
- wątroby,
- ciężkich urazów,
- ostrego zapalenia trzustki,
- posocznicy.
Częściowe żywienie pozajelitowe wprowadza się u pacjentów, u których istnieje dostęp do przewodu pokarmowego, ale żywienie doustne przestaje pokrywać zapotrzebowanie organizmu. Często dzieje się to w przypadku pacjentów onkologicznych, których samopoczucie sprawia, że odmawiają oni jedzenia, tym samym wzmagając wyniszczenie organizmu i tak spustoszonego przez leczenie.
Najczęstsze sytuacje, wymagające częściowego żywienia parenteralnego, obejmują:
- radioterapię i chemioterapię,
- chorych z cechami niedożywienia czy też kacheksji (utrata 10% masy ciała w przeciągu 3 miesięcy),
- chorych z ostrym zapaleniem trzustki,
- zespołem krótkiego jelita,
- chorobami zapalnymi jelit,
- rozległymi oparzeniami.
Wybór sposobu żywienia zależy w głównej mierze od stanu chorego i poziomu niedożywienia, a w mniejszym stopniu od jednostki chorobowej.
Metody żywienia pozajelitowego
Żywienie pozajelitowe odbywa się poprzez wlew składników pokarmowych bezpośrednio do żył. Wybór konkretnej metody i miejsca wkłucia zależy od przewidywanego czasu żywienia pozajelitowego. Możliwe jest podawanie mieszanki:
- przez okres krótszy niż 7 dni – przez dostęp obwodowy do żył kończyn (przeciwwskazaniem jest wartość kaloryczna podawanej mieszanki powyżej 2000 kcal lub wysoka osmolarność podawanych płynów),
- od 7 dni do 3 tygodni – przez dostęp centralny do żyły głównej górnej, żyły podobojczykowej lub żyły szyjnej wewnętrznej,
- dłużej niż 3 tygodnie – przez zastosowanie cewników tunelowych w tkance podskórnej lub portów naczyniowych.
Żywienie pozajelitowe odbywa się dwiema metodami – „wielu butelek” lub „wszystko w jednym”:
1. Metoda wielu butelek
W żywieniu pozajelitowym metodą wielu butelek stosuje się trzy roztwory podawane osobno:
- roztwór węglowodanów (glukozy),
- roztwór aminokwasów
- i emulsję tłuszczową.
Do roztworów glukozy i aminokwasów dodaje się składniki mineralne, a do emulsji tłuszczowej – witaminy. Roztwory glukozy i aminokwasów podaje się nieprzerwanie przez całą dobę.
2. Metoda wszystko w jednym
Podawanie żywienia pozajelitowego metodą wszystko w jednym polega na podłączeniu pacjentowi jednego worka zawierającego mieszankę składników pokarmowych i wody wraz ze składnikami mineralnymi. Możliwe jest dodanie do mieszanki niektórych leków.
Wlew odbywa się z możliwością kontrolowania jego tempa. Taki sposób podania uznaje się za korzystniejszy od metody wielu butelek, ponieważ pozwala na mniejsze ryzyko powikłań metabolicznych, zakażenia i mniejsze zużycie jednorazowego sprzętu.
Kiedy żywienie pozajelitowe włączane jest krótkotrwale, podaje się je w sposób ciągły, przez całą dobę. Przy długotrwałym żywieniu tą metodą najczęściej włącza się wlewy cykliczne, przez 12-18 godzin na dobę, głównie w porze nocnej. Umożliwia to zwiększenie mobilności i pacjentów i poprawia ich komfort życia.
Kompozycja mieszanek do żywienia pozajelitowego
Specjalista, komponujący mieszankę do żywienia pozajelitowego, uwzględnia normy żywieniowe, masę ciała i stan odżywienia pacjenta. W mieszance takiej znajdują się:
- woda – 30-40 ml na kg masy ciała pacjenta,
- węglowodany w postaci glukozy, zwykle w ilości 3-5 g na kg masy ciała pacjenta,
- białko w postaci aminokwasów, zwykle w ilości 1-2 g na kg masy ciała, ale zależnie od stanu chorobowego i poziomu niedożywienia wartości te mogą być wyższe,
- tłuszcze w postaci średnio- i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych w tym niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych zemulgowanych fosfolipidami, zwykle w ilości 1-2 g na kg masy ciała, dodatkowo włącza się cholesterol i glicerol,
- elektrolity – sód, potas, magnez, wapń, fosfor podawane w zależności od choroby podstawowej i bieżących wyników badań,
- witaminy i pierwiastki śladowe – zgodnie z normami żywienia i wywiadem z pacjentem.
Energia dostarczana przez mieszanki do żywienia pozajelitowego powinna pokrywać zapotrzebowanie pacjenta. Ze względu na zwiększony katabolizm bardzo często osoby chore potrzebują więcej energii, niż wskazują normy. W takiej sytuacji nadwyżkę energetyczną powinny pokrywać węglowodany i tłuszcze.
Komponując mieszanki do żywienia pozajelitowego, konieczne jest uwzględnienie odpowiednich proporcji między aminokwasami a glukozą i tłuszczami. Dzięki temu energia czerpana jest z węglowodanów i tłuszczów, a aminokwasy mogą zostać zużyte jako budulec dla tkanek i narządów, co sprzyja zapobieganiu wyniszczeniu. Uważa się, że 1 g białka powinien przypadać na 21–27 kcal.
Żywienie pozajelitowe w warunkach domowych
Żywienie parenteralne częściowe lub całkowite może być niezbędne przez kilka dni, miesięcy, a czasem lat. Czy w takiej sytuacji pacjent musi cały czas przebywać w szpitalu? Nie, nie ma takiej konieczności.
W Polsce dostępne są procedury umożliwiające żywienie pozajelitowe w domu. Jest to metoda leczenia refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Po zakwalifikowaniu pacjenta do stosowania żywienia pozajelitowego w domu prowadzone są specjalistyczne szkolenia dla samego pacjenta lub także jego opiekunów. Szkolenie obejmuje wszystkie czynności niezbędne do prowadzenia żywienia parenteralnego w domu.
Jak proces wygląda w praktyce? Do domu pacjenta dowożone są worki z mieszanką. Częstotliwość dostaw jest zależna od rodzaju choroby. Po ogrzaniu worka pacjent dodaje do niego samodzielnie ampułki z witaminami, pierwiastkami śladowymi oraz substancjami dodatkowymi. Następnie przepłukuje linię żylną i podłącza do wkłucia centralnego.
Podawanie mieszanki trwa kilkanaście godzin. W tym czasie pacjent nie musi leżeć. Może poruszać się z workiem umieszczonym na stojaku. Najwygodniejsze jest podawanie mieszanki w godzinach nocnych, gdyż najmniej utrudnia to codzienne funkcjonowanie.
Żywienie pozajelitowe - możliwe powikłania
Żywienie pozajelitowe jest „złotym standardem” w żywieniu pacjentów z niewydolnym przewodem pokarmowym. Trzeba jednak mieć na uwadze, że jest to metoda inwazyjna, która wywołuje wiele objawów niepożądanych oraz powikłań.
Żywienie parenteralne może spowodować:
- zakażenia,
- sepsę,
- zakrzepicę,
- wpływać negatywnie na metabolizm pacjenta,
- upośledzać funkcje przewodu pokarmowego
- czy osłabiać układ immunologiczny.
Pacjenci żywieni pozajelitowo często mogą się skarżyć na duszności, bóle głowy, uderzenia gorąca i gorączkę.
Czytaj też:
![Zmiany na ustach - krostki, grudki, pęcherzyki. 8 najczęstszych przyczyn [ZDJĘCIA]](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-soBw-u4ou-qebe_zmiany-na-ustach-krostki-grudki-pecherzyki-8-najczestszych-przyczyn-zdjecia-320x213.jpg)
