Wymioty, niewydolność narządów, śmierć. Do tego może doprowadzić przedawkowanie popularnego pierwiastka

Ten pierwiastek jest ważny dla zdrowia i życia, ale nie zawsze pamiętamy, że może też stanowić zagrożenie. Nadmierna dawka może spowodować m.in. biegunki, wymioty – także krwawe, niewydolność wielu narządów, a nawet wstrząs i śmierć. O jakim pierwiastku mowa? Kiedy zachować czujność i kto jest szczególnie narażony na możliwe przedawkowanie? Sprawdź, jak nie popełnić błędu w dawkowaniu, gdy decydujesz się na suplementację.

Czy można przedawkować żelazo

Żelazo to bardzo ważny pierwiastek - jego niedobór może realnie zagrażać zdrowiu i życiu. Szczególnie w okresie wzmożonej aktywności fizycznej oraz u osób na diecie wegańskiej i wegetariańskiej, należy pilnować poziomu żelaza. Jego spadek może stanowić m.in. przyczynę anemii i ogólnego pogorszenia stanu zdrowia. 

Żelazo to przecież pierwiastek niezbędny do życia – uczestniczy w transporcie tlenu, produkcji energii i funkcjonowaniu układu odpornościowego. Jednak, co ważne, jego nadmiar może być równie groźny jak niedobór.

Co się stanie, kiedy "przesadzimy" z żelazem? To możliwe np. w sytuacji zażywania suplementów na własną rękę, bez konsultacji z lekarzem. 

Przedawkowanie żelaza – zarówno ostre, jak i przewlekłe – niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne, w skrajnych przypadkach zagrażające życiu.

Jak może dojść do przedawkowania żelaza?

Do przeciążenia żelazem może dojść na dwa sposoby:

• ostre zatrucie – najczęściej w wyniku przypadkowego spożycia dużej dawki preparatu żelaza, co może się zdarzyć np. przy zażywaniu zbyt dużych dawek suplementów lub kilku różnych suplementów mających w składzie żelazo;
• przewlekłe przeciążenie – związane z nadmierną suplementacją lub zaburzeniami magazynowania żelaza, np. w hemochromatozie.

U osób zdrowych nadmiar żelaza jest zwykle eliminowany przez mechanizmy regulujące jego wchłanianie w jelitach. Problem pojawia się wtedy, gdy te mechanizmy zawodzą lub zostają sztucznie ominięte – np. przez przyjęcie toksycznie wysokiej dawki.

Objawy ostrego zatrucia żelazem

Ostre zatrucie żelazem jest stanem nagłym, wymagającym natychmiastowej interwencji medycznej. Objawy pojawiają się zwykle w ciągu 6 godzin od zażycia nadmiernej dawki. Jakie są najczęstsze symptomy przedawkowania żelaza? 

• silne bóle brzucha,
• wymioty (często krwiste),
• biegunki,
• senność
• zamiast senności, może wystąpić pobudzenie,
• odwodnienie,
• kwasicę metaboliczną,
• spadek ciśnienia krwi,
• wstrząs.

Wstrząs po przedawkowaniu żelaza 

Wstrząs po przedawkowaniu żelaza to ostry, zagrażający życiu stan, który może rozwinąć się w wyniku ciężkiego zatrucia żelazem, zwłaszcza po przyjęciu bardzo dużych dawek preparatów doustnych – najczęściej u dzieci, ale może też wystąpić u dorosłych.

Po przedawkowaniu żelazo szybko się wchłania, przekraczając zdolność białek wiążących je w surowicy (jak transferyna), krąży w formie wolnych jonów, które działają toksycznie na komórki i narządy. 

Wówczas nadmiar żelaza może uszkadzać nabłonek przewodu pokarmowego, a następnie wątrobę, naczynia krwionośne i serce. Dochodzi do zaburzeń metabolicznych, wśród których należy wymienić kwasicę metaboliczną czyli nagromadzenie kwasów w organizmie.

To z kolei prowadzi do rozszerzenia naczyń, spadku ciśnienia krwi i wstrząsu hipowolemicznego lub septycznego. Objawy wstrząsu po zatruciu żelazem:

• gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego,
• bladość,
• zimna, lepka skóra,
• przyspieszony puls,
• osłabienie,
• zaburzenia świadomości,
• senność,
• apatia,
• objawy niewydolności narządów (nerki, wątroba, serce),
• możliwa utrata przytomności,
• śmierć, jeśli nie dojdzie do szybkiej interwencji medycznej.

Do wstrząsu może dojść kilka godzin po spożyciu toksycznej dawki – często po tzw. okresie pozornej poprawy, który występuje po pierwszej fazie objawów ze strony przewodu pokarmowego.

Najlepsze suplementy na mgłę mózgową

Zobacz galerię 5 zdjęć

Okres pozornej poprawy po przedawkowaniu żelaza 

Po fazie początkowej może dojść do tzw. „fałszywego polepszenia” – krótkotrwałej poprawy stanu, po której następuje gwałtowne pogorszenie, podczas którego pojawia się uszkodzenie wątroby, niewydolność wielonarządowa i finalnie śpiączka.

Przewlekłe przeciążenie żelazem

Jeśli ktoś np. regularnie przyjmuje za duże dawki suplementów żelaza lub jego organizm nie metabolizuje we właściwy sposób żelaza, może dojść do przewlekłego przeciążenia żelazem. 

Przewlekły nadmiar żelaza gromadzi się w narządach – zwłaszcza w wątrobie, sercu i trzustce – prowadząc do ich stopniowego uszkodzenia.

Objawy mogą rozwijać się przez lata i często są niespecyficzne:

• przewlekłe zmęczenie,
• bóle stawów,
• zaburzenia rytmu serca,
• spadek libido,
• cukrzyca (tzw. cukrzyca brązowa),
• ciemne zabarwienie skóry („brązowienie”),
• hepatomegalia
• marskość wątroby.

Rozpoznanie i leczenie przedawkowania żelaza

W przypadku podejrzenia przedawkowania żelaza – zwłaszcza u dzieci – należy natychmiast udać się na SOR. Leczenie obejmuje m.in.:

• płukanie żołądka (jeśli od zatrucia minęło niewiele czasu),
• podanie deferoksaminy – leku wiążącego nadmiar żelaza,
• intensywne leczenie objawowe: nawadnianie, podtrzymanie krążenia, leczenie kwasicy.

Rozpoznanie opiera się na badaniach laboratoryjnych – szczególnie ważne są poziomy ferrytyny, wysycenie transferyny oraz ocena stężenia żelaza w surowicy.

W przypadkach ostrego zatrucia, jak wspomniano, stosuje się płukanie żołądka i podanie odtrutki – deferoksaminy. Leczenie przewlekłego przeciążenia obejmuje upusty krwi (flebotomię) lub terapię chelatującą.

Nadmierne spożycie żelaza – zarówno przypadkowe, jak i wynikające z niekontrolowanej suplementacji – może prowadzić do ciężkich zaburzeń zdrowotnych. Dlatego suplementy z żelazem powinny być stosowane wyłącznie po konsultacji z lekarzem i po odpowiednich badaniach, oznaczających poziom żelaza. 

Jaka dawka żelaza jest toksyczna

Dawka żelaza, która może prowadzić do wstrząsu i niewydolności narządów, jest stosunkowo niska w porównaniu z dawkami terapeutycznymi, zwłaszcza u dzieci.

Ostra toksyczność występuje zwykle po spożyciu około 20 mg żelaza na kilogram masy ciała – to dawka, przy której mogą pojawić się pierwsze objawy zatrucia.

Dawka powyżej 60 mg/kg masy ciała jest uważana za potencjalnie śmiertelną i może prowadzić do ciężkiego zatrucia z wstrząsem, uszkodzeniem wątroby, niewydolnością wielonarządową (i finalnie nawet zgonem).

U dorosłych dawki toksyczne są wyższe, ale przedawkowanie nadal może być groźne, zwłaszcza przy uszkodzeniu mechanizmów regulujących wchłanianie żelaza lub w przebiegu niektórych chorób. 

Katarzyna Głuszak