Lit jako minerał śladowy zdobywa uwagę naukowców ze względu na możliwe zastosowania w zdrowiu mózgu i nastroju. W artykule przedstawiamy źródła litu w diecie, jego właściwości terapeutyczne – w tym wpływ na depresję, koncentrację i chorobę Alzheimera – oraz zagadnienia bezpieczeństwa i nadzoru medycznego. Wiedza oparta na wynikach badań.
Lit a depresja. Lit w leczeniu depresji i choroby Alzheimera
Lit to pierwiastek należący do tej samej grupy co sód i potas, często określany jako minerał śladowy, który – według części ekspertów – może być niezbędnym składnikiem odżywczym. W literaturze podaje się orientacyjne spożycie rzędu 1 mg dziennie dla osoby dorosłej o masie około 70 kg, przy czym jego zawartość w diecie i wodzie zależy od warunków glebowych i wodnych. Aby organizm mógł efektywnie korzystać z litu, musi być on związany z odpowiednim „nośnikiem” – przykładowo w formie węglanu litu, asparaginianu czy orotan litu. W normalnych warunkach lit występuje w niewielkich ilościach w glebie i wodach gruntowych, a rośliny absorbuje go przez korzenie, co wpływa na jego obecność w żywności. Warto zwrócić uwagę na to, że litu nie należy utożsamiać jedynie z lekami psychiatrycznymi – jego obecność w diecie oraz potencjalne działanie terapeutyczne wymaga jednak ostrożnego podejścia i konsultacji specjalistycznej.
Źródła litu w diecie, a suplementacja litem
Choć lit można uzyskać poprzez dietę i wodę, koncentracja w poszczególnych produktach jest znacznie niższa niż w medycznych dawkach stosowanych w psychiatrii. Warto zwrócić uwagę na żywność, która zawiera lit: warzywa takie jak pomidory i papryka, rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca), produkty zbożowe – między innymi brązowy ryż, gryka, proso – zioła, nasiona i orzechy (np. pistacje) oraz nawet kawa. W przypadku niemożności zapewnienia odpowiedniego spożycia poprzez dietę rozważa się suplementację – najczęściej w formach takich jak orotan litu albo asparaginian litu dostępne bez recepty, choć należy zaznaczyć, że ich bezpieczeństwo i skuteczność w warunkach powszechnych nie są jeszcze w pełni potwierdzone. Warto podkreślić, że badania wskazują iż lit w dawkach bardzo niskich („mikrodawki”) może być bezpieczniejszy niż dawki stosowane przy chorobach afektywnych, co jednak nie oznacza, że każdy powinien go stosować samodzielnie.
Właściwości zdrowotne litu
Jednym z najbardziej interesujących obszarów badań jest neuroprotekcyjne działanie litu. Liczne analizy wskazują, że lit może zwiększać objętość istoty szarej w korze przedczołowej oraz białej istoty mózgu u osób zdrowych – co wiąże się z funkcjonowaniem emocji, myślenia i osobowości. Badania wykazują także, że osoby przyjmujące lit w leczeniu zaburzeń afektywnych mają niższe wskaźniki występowania otępienia, w tym Choroba Alzheimera. W literaturze pojawiają się sugestie, że lit może stymulować tworzenie komórek macierzystych i przekształcanie ich w neurony, co może mieć znaczenie w zapobieganiu lub opóźnianiu zaburzeń neurodegeneracyjnych. W innych badaniach lit wykazywał stabilizację nastroju, zmniejszenie ryzyka samobójstw w populacjach mieszkających na obszarach o wyższej zawartości litu w wodzie pitnej oraz poprawę koncentracji i uwagi u osób ze skłonnościami do drażliwości i lęku. Poza mózgiem analizowany jest także wpływ litu na układ kostny – m.in. poprzez wzmacnianie działania wapnia i fosforu – oraz na układ odpornościowy, gdzie lit może stymulować komórki układu immunologicznego i pomagać w obronie organizmu przed drobnoustrojami. Wobec wyników badań populacyjnych, sugerujących niższy wskaźnik śmiertelności w grupach ludności mających wyższy poziom litu w wodzie pitnej, pojawiają się też hipotezy dotyczące wpływu litu na długowieczność. Jednak należy podkreślić, że większość badań dotyczy bardzo niskich lub śladowych dawek, a mechanizmy działania oraz optymalne dawki nie zostały ostatecznie określone.
Lit a ochrona przed chorobą Alzheimera
Pomimo obiecujących wyników badań, należy zachować ostrożność w interpretacji danych dotyczących litu w leczeniu depresji i choroby Alzheimera. Lit w dawkach terapeutycznych ma wąski zakres bezpieczeństwa i stosowany jest jako lek stabilizujący nastrój w zaburzeniu dwubiegunowym, co wymaga monitorowania stężenia we krwi oraz funkcji nerek i tarczycy. W literaturze podkreśla się, że choć „mikrodawki” litu mogą być stosunkowo bezpieczne, to dane są nadal ograniczone. Przykładowo w badaniu dotyczącym formy asparaginianu litu u pacjentów po COVID-19 nie stwierdzono znaczącej poprawy przy dawkach 10–15 mg/d, co sugeruje potrzebę dalszych badań klinicznych. W związku z tym decyzje o suplementacji litu lub stosowaniu go w celach zdrowotnych powinny być konsultowane ze specjalistą. Warto pamiętać, że litowe związki mają działanie farmakologiczne i nie mogą być traktowane wyłącznie jako „naturalny minerał w diecie”.
