Chitosan - właściwości i zastosowanie

Chitosan to jeden z najpopularniejszych składników preparatów na odchudzanie. Ale to jego niejedyne zastosowanie. Chitosan wykorzystuje się jako nawóz w rolnictwie, materiał na opatrunki przyspieszające gojenie ran, a być może już wkrótce będą też produkowane z niego przedmioty codziennego użytku.

Spis treści

1. Chitosan jako bloker tłuszczu
2. Skuteczność chitosanu nierozstrzygnięta
3. Chitosan - przeciwwskazania i skutki uboczne
4. Jak stosować chitosan?
5. Przykłady preparatów zawierających chitosan, dostępnych w polskich aptekach

Chitosan to niezwykle wszechstronny materiał pozyskiwany z chityny – składnika budulcowego pancerzy skorupiaków morskich. W rezultacie otrzymywany jest biodegradowalny polimer o szerokim zastosowaniu w medycynie, weterynarii, kosmetyce i ochronie środowiska.

Struktura chemiczna chitosanu zbliżona jest do kwasu hialuronowego. Dzięki tej budowie hamuje między innymi rozwój mikroorganizmów oraz przyspiesza gojenie ran, co jest efektem stymulacji komórek układu odpornościowego. Preparaty z chitosanem tworzą na skórze delikatną warstwę ochronną zabezpieczającą przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych oraz skutecznie zatrzymującą wodę w skórze. Silne właściwości nawilżające powodują też, że jest chętnie używany jako składnik kosmetyków pielęgnacyjnych. Ze względu na całkowitą biodegradowalność i wysoką zawartość azotu stosowany jest również w rolnictwie jako nawóz do zaprawiania nasion i biologiczny środek ochrony roślin zwalczający zakażenia grzybicze.

Wielkie nadzieje wiąże się również z wykorzystaniem chitosanu do produkcji ekologicznych produktów codziennego użytku. Posiada on bowiem strukturę biopolimeru, która umożliwia formowanie z niego trójwymiarowych kształtów. Już teraz wykorzystywany jest do produkcji otoczek na leki. A z czego wynika jego zastosowanie w preparatach na odchudzanie?

Chitosan jako bloker tłuszczu

W przypadku chitosanu mechanizm działania wspomagającego odchudzanie polega na wiązaniu tłuszczów w przewodzie pokarmowym. W rezultacie zmniejszany jest stopień ich strawienia i wchłaniania w jelicie cienkim. W normalnym procesie trawienia tłuszcze są stopniowo rozkładane przez enzymy wydzielane przez woreczek żółciowy i trzustkę (tzw. lipazy). W efekcie do jelita cienkiego docierają pojedyncze cząstki kwasów tłuszczowych, które są wchłaniane do organizmu.

Chitosan wiąże duże cząsteczki tłuszczów już w górnym odcinku przewodu pokarmowego, uniemożliwiając ich rozłożenie przez enzymy, a tym samym utrudniając wchłonięcie. W rezultacie są one wydalane z kałem. Innymi słowy substancja ta nie przyspiesza spalania tłuszczów, tylko eliminuje je z przewodu pokarmowego.

Skuteczność chitosanu nierozstrzygnięta

Właściwości chitosanu wspomagające odchudzanie wielokrotnie były przedmiotem badań: zarówno na ludziach, jak i na zwierzętach. Ich wyniki bywały różne... Jedno z nich przeprowadzono między innymi w Katowicach pod nadzorem prof. Barbary Zahorskiej-Markiewicz (dot. preparatu Chitinin). W warunkach klinicznych stwierdzono wtedy, że pacjenci używający chitosanu stracili na wadze średnio 16 kg w pół roku. W tym samym czasie grupa kontrolna pacjentów stosujących wyłącznie dietę straciła 10 kg.

Z kolei w innym badaniu stwierdzono, że dodatek chitosanu do diety korzystnie wpływa na florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Badania na gryzoniach wykazały, że chitosan o wysokim stopniu deacetylacji hamuje rozwój Clostridium perfringens (bakterii najczęściej odpowiedzialnych za zatrucia pokarmowe), tymczasem przeżywalność bakterii probiotycznych, w tym Lactobacillus spp. i Bifidobacterium spp., osiągała 90%.

W 2008 roku zespół naukowców z Cochrane Collaboration przeprowadził jednak metaanalizę wszystkich dostępnych badań klinicznych (trwających co najmniej 4 tygodnie), dotyczących skuteczności chitosanu w walce z otyłością. Okazało się, że spadek masy ciała, cholesterolu (a w konsekwencji też ciśnienia tętniczego krwi) obserwowano tylko w badaniach klinicznych o niskiej wiarygodności – a i w ich przypadku efekt był niewielki. Z kolei w badaniach, które przeprowadzano z większą starannością, nie stwierdzano żadnego znaczącego wpływu zażywania suplementów diety z chitosanem na masę ciała. Póki co nie został też klinicznie udowodniony mechanizm łączenia się chitosanu z cząsteczkami tłuszczu, który przecież stanowi istotę jego działania wspomagającego odchudzanie.

Suplementacja chitosanu wskazana jest dla osób, które spożywają znaczne ilości tłustych produktów.

W rezultacie amerykańska agencja FDA (Food and Drug Administration) zabroniła rodzimym producentom suplementów diety z chitosanem umieszczania na ich opakowaniach stwierdzeń i haseł sugerujących jego działanie prozdrowotne. W Polsce takich ograniczeń nie ma.

Suplementacja chitosanu wskazana jest dla osób, które spożywają znaczne ilości tłustych produktów (tłuste mięsa, pasztety itp.). Jako że tłuszcz jest też składnikiem wielu wyrobów cukierniczych, stąd chitosan może okazać się pomocny dla osób podjadających słodycze, które zazwyczaj zawierają duże ilości tłuszczów nasyconych.

Chitosan - przeciwwskazania i skutki uboczne

Nie wszyscy mogą stosować preparaty zawierające chitosan. Najważniejszym przeciwwskazaniem do jego zażywania jest... alergia na skorupiaki. Ponieważ chitosan pozyskiwany jest z chininy, pochodzącej właśnie z pancerzy skorupiaków, możliwe jest po jego spożyciu wystąpienie reakcji alergicznej u osób uczulonych na owoce morza. Preparatów z tym składnikiem nie powinny też stosować osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe. Istnieje ryzyko, że mechanizm działania chitosanu – polegający na wiązaniu tłuszczów – wpłynie również na wchłanialność tych leków, zmniejszając ich stężenie w organizmie, a tym samym też ich skuteczność.

Ograniczenie wchłaniania tłuszczów w przewodzie pokarmowym może wiązać się też niestety z mniejszą podażą witamin w nich rozpuszczalnych. W rezultacie osoby stosujące suplementy diety lub wyroby medyczne z chitosanem, mogą cierpieć na niedobory witamin A, D, E oraz K, jak również niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). W trakcie przyjmowania tego typu preparatów warto zatem zadbać o uzupełnianie wspomnianych składników, np. wzbogacając dietę o nienasycone kwasy tłuszczowe pochodzące z ryb morskich, roślin oleistych, oliwy z oliwek, olejów roślinnych, a eliminowanie kwasów tłuszczowych nasyconych.

W porównaniu z innymi substancjami wchodzącymi w skład odchudzających suplementów diety, chitosan jest stosunkowo bezpieczny. Skutki uboczne, jakie może powodować, to głównie zaparcia, gazy, nudności i niestrawność.

Przykłady preparatów zawierających chitosan, dostępnych w polskich aptekach

Zdecydowana większość preparatów wspomagających odchudzanie, które dostępne są w Polsce, to suplementy diety. Znajdują się wśród nich również produkty zawierające chitosan. Niemniej jego mechanizm działania (fizyczny, a nie biochemiczny) sprawia, że na rynku dostępne są również zawierające go wyroby medyczne. Jest to informacja o tyle istotna, że działanie i kontrola bezpieczeństwa wyrobów medycznych jest zdecydowanie większa niż w przypadku suplementów diety. Otóż ich działanie – podobne jak w przypadku leków – jest potwierdzone odpowiednimi badaniami. Wyroby medyczne dopuszczane są bowiem do obrotu po uzyskaniu zezwolenia ze strony Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Każdy nowy produkt tego typu musi przejść badania kliniczne, które udowodnią jego skuteczność i bezpieczeństwo. Takiej kontroli nie ma nad suplementami diety.