Łysienie, biegunki i drżenie rąk. Tak działa nadmiar znanego suplementu

Jego nadmiar może wywołać wypadanie włosów, łamliwość paznokci, biegunki, metaliczny posmak w ustach i przewlekłe zmęczenie. W skrajnych przypadkach prowadzi do uszkodzenia wątroby, nerek, a nawet do śmierci. Choć potrzebujemy go w śladowych ilościach, zbyt wysoka dawka zamienia go w toksynę. Źródłem bywają suplementy, ale także niektóre produkty spożywcze. Sprawdź, o jakim pierwiastku mowa, jak łatwo można go przedawkować i dlaczego warto zachować ostrożność.

• Podawany we właściwych dawkach, poprawia odporność i wspiera tarczycę 
• Selen ma też niebagatelną rolę w utrzymaniu prawidłowej płodności
• Nadmiar może powodować poważne zatrucie, metaliczny posmak w ustach, nieprzyjemny zapach ciała 
• Nadmierne spożycie selenu może też powodować wypadanie włosów, deformację paznokci, bóle głowy i krwawe biegunki

Skutki przedawkowania suplementów 

Polacy lubią suplementy i leki. Niektóre osoby mówią o tym dosadnie - „łykają jak cukierki”. Wiele osób związanych z opieką medyczną sygnalizuje, że pacjenci nierzadko „zjadają” całe siatki leków i suplementów, nieświadomi, że niektóre z nich kolidują ze sobą, a inne zawierają te same substancje, co może powodować przedawkowanie.

Inne jeszcze osoby ulegają chwytom marketingowym i zażywają coraz to więcej suplementów w nadziei, że poczują się lepiej. Tymczasem jest coraz gorzej, bo kluczem do zdrowia jest dostarczanie organizmowi substancji odżywczych dzięki dobrze zbilansowanej diecie i ewentualne uzupełnianie niedoborów, jeśli takowe będą stwierdzone.

Nadmiar selenu - dlaczego jest szkodliwy

Przedawkowanie niektórych minerałów i witamin może powodować pogorszenie stanu zdrowia i niekiedy długofalowe konsekwencje.

Przykładem może być żelazo – jego niedobór może powodować anemię, ale nadmiar też działa szkodliwie na zdrowie, o czym można przeczytać w artykule Wymioty, niewydolność narządów, śmierć. Do tego może doprowadzić przedawkowanie popularnego pierwiastka.

Nie inaczej jest z selenem - jego nadmiar może być bardzo szkodliwy. Do czego organizm potrzebuje selenu? I do czego może prowadzić przedawkowanie? 

Selen - rola w organizmie

Selen to mikroelement niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, choć potrzebujemy go w bardzo niewielkich ilościach. 

• Selen wspiera działanie enzymów antyoksydacyjnych. Selen jest składnikiem enzymów, takich jak peroksydaza glutationowa, które neutralizują wolne rodniki i chronią komórki przed stresem oksydacyjnym. Dzięki temu może zapobiegać uszkodzeniom DNA i przedwczesnemu starzeniu się komórek.
• Selen wzmacnia odporność. Wspomaga działanie limfocytów i odpowiedź immunologiczną. Niedobór selenu może osłabiać reakcję obronną organizmu i zwiększać podatność na infekcje.
• Selen pomaga zwalczać wirusy. Badania sugerują, że selen może zmniejszać zjadliwość niektórych wirusów (np. wirusa grypy, HIV czy Coxsackie), a jego niedobór może sprzyjać mutacjom wirusowym i cięższym przebiegom zakażeń.
• Selen chroni układ nerwowy - jego działanie antyoksydacyjne ma znaczenie w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera czy Parkinsona.
• Selen wspiera pracę tarczycy - selen uczestniczy w przekształcaniu tyroksyny (T4) do aktywnej trójjodotyroniny (T3), czyli wpływa na metabolizm i termoregulację. Jest też potrzebny do ochrony tarczycy przed stresem oksydacyjnym.
• Selen może też wpływać na płodność - u mężczyzn wspomaga ruchliwość plemników, a u kobiet odgrywa rolę w przebiegu ciąży i rozwoju płodu.

Naturalne źródła selenu 

Jakie są najlepsze naturalne źródła selenu? Są to m.in. orzechy brazylijskie, tuńczyk, łosoś, sardynki, krewetki, małże, wątróbka wołowa, indyk, kurczak, wołowina, wieprzowina, jajka, mleko, jogurt naturalny, ser żółty, czosnek, grzyby, soczewica, fasola, nasiona słonecznika, pełnoziarniste produkty zbożowe.

Na szczególną uwagę zasługują owoce morza. Fakt, że są często spożywane na wyjazdach wakacyjnych stanowi jeden z powodów, dla których wiele par przywozi jako "pamiątkę" z wakacji... ciążę.

To właśnie jest zasługa selenu obecnego w owocach morza i jego korzystnego wpływu na płodność (obok romantycznych wieczorów na plaży). 

Nadmiar selenu - selenoza

Zarówno niedobór, jak i nadmiar selenu może być szkodliwy. Dawkę najlepiej dobierać zgodnie z zaleceniami – normy dla dorosłych wynoszą ok. 55 µg dziennie. Przejdźmy więc teraz do problemu nadmiaru selenu. 

Selenoza to stan toksycznego nadmiaru selenu w organizmie. Może wystąpić po spożyciu nadmiernych dawek suplementów, rzadziej z powodu ekspozycji zawodowej lub zanieczyszczenia środowiska. Choć selen jest niezbędny do życia, jego nadmiar może być toksyczny, a w skrajnych przypadkach – śmiertelny.

Objawy nadmiaru selenu (ostrego i przewlekłego)

Przewlekłe zatrucie selenem powoduje takie objawy, jak m.in: 

• metaliczny posmak w ustach,
• nieprzyjemny zapach ciała przypominający czosnek (tzw. odór selenowy),
• łamliwość i wypadanie włosów,
• kruchość i deformacja paznokci,
• zmęczenie, drażliwość, bóle głowy,
• problemy żołądkowo-jelitowe: nudności, wymioty, biegunki,
• łuszczenie się skóry, rumień, zapalenie skóry,
• bóle mięśni, stawów, neuropatie obwodowe,
• zaburzenia nastroju i koncentracji.

Ostre zatrucie selenem zdarza się rzadziej, ale może być groźniejsze w skutkach: 

• silne wymioty i biegunka (czasem z krwią),
• zaburzenia oddychania,
• spadek ciśnienia krwi,
• uszkodzenie wątroby i nerek,
• drgawki, śpiączka,
• wstrząs i zgon (przy bardzo wysokiej dawce).

Przyczyny przedawkowania selenu

Przyczyny nadmiaru selenu to przede wszystkim zbyt wysokie dawki suplementów diety – szczególnie niekontrolowane stosowanie tabletek zawierających selen (powyżej 400 µg dziennie). Inne przyczyny przedawkowania selenu to m.in.

• Zatrucia zawodowe – w przemyśle chemicznym, hutnictwie, przy produkcji szkła lub barwników.
• Zanieczyszczenie środowiska lub żywności – np. zbyt wysoka zawartość selenu w glebie i roślinach w niektórych regionach (np. Chiny, część USA, Wenezuela).
• Błędy produkcyjne w suplementach – zdarzały się przypadki skażenia partii suplementów wielokrotnie przekraczającymi dopuszczalne normy.

Ile selenu to za dużo? Dla dorosłych górna dopuszczalna dzienna dawka to 400 µg selenu (według WHO i EFSA). Toksyczność może się jednak pojawić już przy dawkach powyżej 800–1000 µg dziennie przez dłuższy czas.

5 najczęstszych objawów niedoboru witaminy K2

Zobacz galerię 5 zdjęć

Leczenie zatrucia selenem

Niezbędne jest natychmiastowe odstawienie źródła selenu (suplementu lub ekspozycji). Płukanie żołądka przepriwadza się w ostrych zatruciach, jeśli zgłoszono się wcześnie.

Leczenie objawowe polega na nawadnianiu, podawaniu elektrolitów, leków przeciwwymiotnych lub przeciwbiegunkowych. Niezbędne jest także monitorowanie funkcji nerek i wątroby.

W ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja, leczenie na oddziale toksykologicznym. Nie istnieje swoiste antidotum na selenozę, dlatego najważniejsze jest wczesne rozpoznanie i eliminacja przyczyny.

Co się stanie, gdy przedawkujesz selen

Możliwe powikłania nadmiaru selenu to m.in. 

• przewlekłe uszkodzenie wątroby i nerek,
• trwałe zmiany skórne i neurologiczne (np. neuropatie),
• pogorszenie stanu psychicznego (zaburzenia nastroju, depresja),
• zaburzenia hormonalne – np. dysfunkcja tarczycy, nadnerczy,
• u dzieci i kobiet w ciąży: możliwe uszkodzenia rozwojowe płodu.

Katarzyna Głuszak