Ajurweda – co to jest? Czym różni się od jogi?

Ajurweda to hinduski system wiedzy medycznej wywodzący się ze starożytności. Jego zasady do dziś wykorzystywane są w celu leczenia i profilaktyki chorób o różnorodnym podłożu: fizycznym, psychicznym i duchowym. Ajurweda zawiera praktyczne zalecenia dotyczące zasad odżywiania, ćwiczeń fizycznych (jogi) oraz sposobów medytacji, których celem jest przywrócenie harmonii ciała i umysłu. Poznaj podstawowe zasady ajurwedy i sprawdź, jaki jest twój typ konstytucji fizycznej oraz psychicznej (dosza).

Spis treści

1. Ajurweda – jak powstała?
2. Ajurweda a joga – czym to się różni?
3. Ajurweda – teoria pięciu elementów
4. Rodzaje dosz (typów konstytucyjnych) w ajurwedzie
5. Ajurweda – na czym polega leczenie?

Ajurweda w dosłownym tłumaczeniu to wiedza o życiu (z sanskrytu: ayu – życie, veda – wiedza). Uczy, w jaki sposób zachować harmonię pomiędzy ciałem i umysłem, aby cieszyć się zdrowiem i długim, szczęśliwym życiem. W praktyce oznacza to kierowanie się zaleceniami medycyny ajurwedyjskiej, która pokazuje metody leczenia różnorodnych chorób oraz podpowiada, co robić, żeby utrzymać ciało i umysł w dobrej formie. Hasło najlepiej oddające cele ajurwedy brzmi: utrzymać zdrowie tych, którzy są zdrowi i leczyć choroby tych, którzy są chorzy.

Ajurweda – jak powstała?

Czas powstania ajurwedy trudno ustalić ze względu na brak źródeł. Najstarsze zapisy, które przetrwały do naszych czasów tworzą część Wed – świętych ksiąg hinduizmu uznawanych za największy zbiór tekstów ilustrujących wiedzę człowieka o świecie. Wedy powstały prawdopodobnie między 1500 a 500 rokiem przed naszą erą, ale ajurweda jest systemem dużo starszym. Zanim spisano ją w formie tekstowej, przez tysiące lat krążyła w obiegu ustnym. Dopiero po włączeniu ajurwedy do ksiąg wedyjskich ustalił się jeden stały kanon dotyczący jej podstawowych założeń. Został ujęty w formie trzech traktatów medycznych: Charaka Samhita (zawiera informacje dotyczące chorób i sposobów ich leczenia), Sashruta Samhita (omawia wiedzę z zakresu anatomii i chirurgii), Astanga Hridaya (zawiera przegląd prac najważniejszych lekarzy ajurwedyjskich).

Ajurweda a joga – czym to się różni?

W potocznym myśleniu joga i ajurweda często są utożsamiane. Oba terminy mają jednak zupełnie inne znaczenie.

Ajurweda to cały system hinduskiej wiedzy medycznej, która zajmuje się trzema aspektami życia człowieka: ciałem, umysłem i duchem. Od ich współdziałania zależy kondycja fizyczna i psychiczna człowieka. Aby osiągnąć harmonię między poszczególnymi elementami, trzeba odpowiednio się odżywiać, ćwiczyć fizycznie i medytować. Joga to właśnie jeden ze sposobów dbania o zdrowie, który zalecany jest przez medycynę ajurwedyjską. Nie tylko wzmacnia ciało, ale także pomaga leczyć choroby poprzez wykonywanie odpowiednich asan. Na przykład takie pozycje jak dhanurasana czy salabhasana przeciwdziałają napięciu w jamie brzusznej, wątrobie i jelicie cienkim pozytywnie wpływając na trawienie.

Joga jest zatem tylko jednym z narzędzi, którymi medycyna ajurwedyjska posługuje się w celu leczenia rozmaitych schorzeń oraz przeciwdziałania ich rozwojowi.

Ajurweda – teoria pięciu elementów

Według teorii ajurwedy istnienie świata jest wynikiem kombinacji pięciu elementów: ziemi, wody, ognia, powietrza i eteru. Każde zjawisko zachodzące na ziemi oraz każdy jej wytwór (w tym ludzie) mają przypisany do siebie jeden lub dwa żywioły. Klasyfikacji dokonuje się na podstawie podobieństw między danym obiektem a żywiołem. Na przykład woda posiada takie cechy jak chłód i gęstość, a ziemia oznacza ciężar, solidność, stabilność. W klasyfikacji pór roku oba te elementy są charakterystyczne dla zimy, która jest najchłodniejsza, a przy tym wilgotna. Z kolei ogień i powietrze to żywioły przypisywane latu, ponieważ jest wtedy gorąco i sucho.

Na takiej samej zasadzie można sklasyfikować poszczególne typy ludzi. W odniesieniu do człowieka zyskują one jednak inną nazwę: dosze.

Czytaj też: Joga czakr - na czym polega? Jak odblokować swoje czakry?

Rodzaje dosz (typów konstytucyjnych) w ajurwedzie

Dosze to energie biologiczne reprezentujące w ciele człowieka pięć elementów (ziemia, woda, ogień, powietrze, eter). Wyróżnia się trzy dosze, a każda z nich to połączenie dwóch żywiołów:

• vata – składa się z powietrza i eteru, odpowiada jej ruch, kreatywność, energiczność, ale też lęk i niepokój;
• pitta – stanowi połączenie ognia i wody, charakteryzuje ją odwaga, gniew, duma, ambicja;
• kapha – łączy w sobie element wody i ziemi, wiąże się z takimi emocjami jak miłość, poświęcenie, zazdrość, chciwość.

W każdym człowieku jedna z wymienionych dosz dominuje nad innymi. I tak wyróżnia się pięć typów konstytucyjnych:

• Ludzie vata – są albo bardzo wysocy, albo bardzo niscy, mają szczupłą, kościstą budowę ciała, trudno im przytyć. Ich cera jest ziemista, ciemna, włosy suche i cienkie, paznokcie szorstkie, łamliwe. Ponieważ dominuje w nich pierwiastek powietrza, są szybcy i niespokojni. Cechuje ich słaba odporność, nerwowość, lękliwość, ale także entuzjazm, energia, radość. Powinni prowadzić spokojny, uregulowany tryb życia i poświęcać wystarczająco dużo czasu na relaks.
• Ludzie pitta – są średniego wzrostu, średniej budowy ciała, mają zdrową, rumianą cerę, cienkie, przetłuszczające się włosy, delikatne różowe paznokcie. Cechuje ich duża sprawność fizyczna, inteligencja, przedsiębiorczość, ale z drugiej strony łatwo się gniewają i są impulsywni. Przewaga elementu ognia sprawia, że ich domeną jest intensywność. Z tego powodu powinni unikać popadania w skrajności i kierować się w życiu przede wszystkim umiarem.
• Ludzie kapha – zazwyczaj są niscy, mają mocną budowę ciała, dużą ilość tkanki tłuszczowej, grube kości. Ich skóra jest zimna i wilgotna, cera jasna, włosy grube i lśniące, paznokcie delikatne, białe. Są zrównoważeni, spokojni, rzadko unoszą się gniewem. W rzadkich przypadkach potrafią być zawistni, zachłanni, pełni żądzy. Ich dominującym żywiołem jest woda i ziemia, co sprawia, że ludzie kapha są najbardziej zrównoważeni i stabilni ze wszystkich typów. Jednocześnie mają tendencję do nadwagi i lenistwa, dlatego zaleca się im dużo ruchu i aktywność na każdym poziomie.
• Ludzie z podwójną doszą – u niektórych osób trudno rozstrzygnąć, która dosza ma charakter dominujący, stąd przypisuje im się dosze podwójne, np. vata-kapha, pitta-vata itd. Ich osobowość to połączenie cech przypisywanych danemu typowi konstytucyjnemu.
• Ludzie vata-pitta-kapha – rzadko występujący typ ludzki, u którego wszystkie dosze są w równowadze. Sprawia to, że cieszą się najlepszym zdrowiem, ponieważ łatwiej im zachować wewnętrzną równowagę.

Zobacz też: Kwiat lotosu - pozycja jogi krok po kroku

Ajurweda – na czym polega leczenie?

Aby skorzystać z leczniczych właściwości ajurwedy, należy ustalić swój typ konstytucyjny. Na tej podstawie możemy wprowadzić w życie odpowiednie dla nas zalecenia zdrowotne dotyczące zasad odżywiania, sposobu praktykowania jogi oraz medytacji. Każda z tych czynności powinna pomagać nam w dążeniu do wewnętrznej harmonii. Możemy ją osiągnąć tylko wówczas, gdy zmniejszymy oddziaływanie dominujących dosz i zrównamy je do poziomu pozostałych.

W praktyce polega to na unikaniu czynników, które sprzyjają obciążaniu przypisanej nam doszy konstytucyjnej. Na przykład ludzie vata zdominowani przez żywioł powietrza i eteru powinni unikać jedzenia suchych, lekkich, „napompowanych” pokarmów (np. ryż preparowany, prażona kukurydza). Ludzie pitta, z natury emocjonalni, żyjący intensywnie, powinni unikać pikantnych potraw i wszystkiego, co ma działanie rozgrzewające. Z kolei u ludzi kapha, których żywiołem jest ziemia i woda, czynniki obciążające to jedzenie ciężkich, tłustych pokarmów, a także zbyt długi sen i mała aktywność fizyczna.

Bardziej szczegółowe porady dotyczące diety, ćwiczeń fizycznych oraz praktyk medytacyjnych dla poszczególnych typów konstytucyjnych można znaleźć w podręcznikach do ajurwedy. Trzeba jednak pamiętać, że samodzielna diagnoza nie zawsze jest trafna, w związku z czym efekty leczenia mogą nie być zadowalające. Dlatego, jeśli zależy nam na fachowej pomocy, najlepiej udać się do profesjonalnego nauczyciela ajurwedy, który ustali nasz typ konstytucyjny i zleci odpowiednie leczenie.