Dieta cukrzycowa zgodna z zasadami zdrowego żywienia

Dieta cukrzycowa, oprócz leków obniżających poziom cukru we krwi, jest podstawą leczenia cukrzycy. Cukrzyk wcale nie musi rezygnować z dobrej kuchni. Dieta cukrzycowa też może być smaczna i urozmaicona, należy tylko przestrzegać kilku zasad. Sprawdź, na czym polega dieta cukrzycowa, co można jeść, a które produkty są przeciwwskazane.

Spis treści

1. Dieta cukrzycowa a różne typy cukrzycy
2. Dieta cukrzycowa, czyli jaka?
3. Dieta cukrzycowa - zasady
4. Dieta cukrzycowa - co wolno a co nie?
5. Dieta cukrzycowa - jadłospis. Najważniejsze zasady komponowania posiłków
6. Dieta cukrzycowa - skuteczność udowodniona naukowo

Dieta cukrzycowa wcale nie jest skomplikowana i warto ją stosować zwłaszcza, że cukrzyca zbiera coraz większe żniwo. Szacuje się, że w Polsce choruje na nią ponad 2 mln. osób. U ok. 1 mln. choroba przebiega bezobjawowo. Najpowszechniejsza jest cukrzyca typu 2, atakuje w 90 proc przypadków. Najczęściej zapadają na nią osoby zmagające się z otyłością, po 40. roku życia.

Dieta cukrzycowa a różne typy cukrzycy

Dieta cukrzycowa jest niezbędnym elementem leczenia wszystkich typów cukrzycy. Wśród zaburzeń gospodarki węglowodanowej wyróżnia się kilka odmian choroby:

• cukrzycę typu 1, w której komórki beta trzustki przestają produkować insulinę; pojawia się u dzieci;
• cukrzycę typu 2, w której tkanki stają się niewrażliwe na insulinę, a trzustka w pewnym momencie „wypala się” w wyniku coraz bardziej intensywnej produkcji insuliny; jest w głównej mierze wynikiem złej diety;
• cukrzycę LADA – autoimmunologiczna cukrzyca dorosłych pojawiająca się zwykle po 30. roku życia; jest odmianą cukrzycy typu 1 o łagodniejszym przebiegu;
• cukrzycę MODY – cukrzyca młodych dorosłych diagnozowana zwykle między 20. a 30. rokiem życia z przebiegiem zbliżonym do cukrzycy typu 2, jednak bez insulinooporności;
• cukrzycę ciążową – stany hiperglikemiczne pojawiające się u kobiet ciężarnych a zdrowych przed ciążą. 

Niezależnie od typu cukrzycy, główne cele diety i zalecenia żywieniowe pozostają takie same. Postępowanie dietetyczne skupia się przede wszystkim na kontroli glikemii. 

U osób z nadwagą i otyłością konieczne jest stosowanie jadłospisów umożliwiających utratę nadmiernej masy ciała. W przypadku wczesnych stadiów cukrzycy typu 2 i cukrzycy ciążowej dobrze skomponowana dieta wystarcza, aby utrzymać glikemię na wyrównanym poziomie bez konieczności zażywania leków.

Najbardziej wymagająca jest dieta w cukrzycy typu 1, gdzie odpowiednio trzeba zbilansować przyjmowaną insulinę do ilości spożywanych węglowodanów i białek. Dieta cukrzycowa w ciąży również ma znaczenie - w cukrzycy ciążowej kładzie się nacisk na ścisłą kontrolę spożytych węglowodanów w każdym posiłku. Najmniej wyliczeń wymaga dieta w cukrzycy typu 2.

Dieta cukrzycowa, czyli jaka?

Oficjalne zalecenia diety cukrzycowej bardzo długo opierały się na wytycznych ograniczających tłuszcz w diecie i rekomendujących węglowodany o indeksie glikemicznym poniżej 55 jako główne źródło energii w jadłospisie. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne w wytycznych na 2017 rok nadal zaleca, aby 45 proc. energii w diecie pochodziło z węglowodanów (a nawet 60 proc., jeśli są to produkty wysokobłonnikowe), co przy standardowej diecie 2000 kcal stanowi aż 250 g i wiąże się z jedzeniem węglowodanów praktycznie w każdym posiłku.

Taki typ diety rekomendowany przez wiele lat nie przyniósł oczekiwanych efektów. Nie pozwalał w zadowalający sposób kontrolować glikemii i obniżać parametrów związanych z cukrzycą, takich jak glukoza na czczo czy hemoglobina glikowana HbA1c.

Obecnie za najlepszą dietę w cukrzycy uznaje się dietę niskowęglowodanową o zwiększonej zawartości tłuszczu. Jej skuteczność potwierdzają duże, wiarygodne badania naukowe, a także praktyka w gabinecie dietetycznym. Co prawda w oficjalnych polskich zaleceniach nie znajdziemy takich rekomendacji, jednak trzeba zwrócić uwagę na publikację z 2015 roku 25 cenionych lekarzy i naukowców, którzy na łamach czasopisma „Nutrition” udowodnili skuteczność diety niskowęglowodanowej w cukrzycy, analizując blisko 100 badań.

W swojej publikacji odwołują się do braku efektów leczenia dietą niskotłuszczową o niskim indeksie glikemicznym i skutków ubocznych leków stosowanych w cukrzycy typu 2. Nawołują środowisko medyczne do odrzucenia tradycyjnego podejścia, które nie pozwoliło zapanować nad epidemią cukrzycy i do rekomendowania pacjentom diety niskowęglowodanowej. Nie ma jednak jednej dobrej diety niskowęglowodanowej zalecanej wszystkim.

Należy pamiętać, aby węglowodany nie dostarczały więcej niż 30 proc. energii w diecie. Nie należy obawiać się dobrej jakości tłuszczu, który nie przyczynia się do tycia i nie jest istotnym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia, co również potwierdzają nowe badania naukowe. Planując posiłki, można opierać się na modnej w ostatnich latach diecie paleo, ale także wprowadzać produkty zbożowe w odpowiednich ilościach. Takie podejście żywieniowe pozwala osobom z cukrzycą typu 2 nawet całkowicie zrezygnować z leczenia farmakologicznego, a osobom z cukrzycą typu 1 – zmniejszać dawki przyjmowanej insuliny.

59,00 zł

Zacznij już dziś

Wypróbuj dietę odchudzającą

Dzięki diecie odchudzającej Jesz co Lubisz stracisz zbędne kilogramy bez głodówki i wyrzeczeń. A zyskasz znacznie więcej:

• setki przepisów na smaczne i zdrowe dania,
• oszczędzisz czas i pieniądze – dzięki gotowym listom zakupów,
• poczujesz się lżej i lepiej,
• skorzysta też Twoje zdrowie!

Dieta cukrzycowa - zasady

Podstawową zasadą diety cukrzycowej jest ograniczenie węglowodanów w posiłkach. Dotyczy to zarówno węglowodanów prostych (wszelkie słodycze, owoce, soki, napoje), jak i złożonych (kasze, ryż, makaron, chleb, ziemniaki). W dziennym jadłospisie nie powinno być ich więcej niż 100 – 150 g. Zwolennicy diet bardzo niskowęglowodanowych polecają spożycie na poziomie poniżej 50 g na dobę.

Dobór ilości węglowodanów jest bardzo indywidualny i powinien być tak dopasowany, aby osoba chora bez problemu mogła kontrolować glikemię. Węglowodany powinny pochodzić z dobrych źródeł: chleba żytniego na zakwasie, grubych kasz, komosy ryżowej. Owoce najlepiej ograniczyć do 1 porcji w ciągu dnia, gdyż są źródłami cukrów prostych. Niewskazane są sklepowe słodycze, słodzone dżemy, soki i napoje, a także słodziki. Różne substancje słodzące wpływają na glikemię, mimo że nie zawierają cukru. Posiłki należy jeść 4-5 razy dziennie o mniej więcej stałych porach. Jeśli dochodzi do nocnego niedocukrzenia, wprowadza się 6-ty posiłek przed snem.

W leczeniu cukrzycy bardzo ważne jest śniadanie białkowo-tłuszczowe. Niedługo po przebudzeniu reakcja na spożyte cukry jest największa, najłatwiej o hiperglikemię, a śniadanie bez węglowodanów pozwala na dobrą kontrolę glikemii od rana przez cały dzień. Badania wskazują, że osoby spożywające śniadania białkowo-tłuszczowe dokonują lepszych wyborów żywieniowych i rzadziej odczuwają głód w ciągu dnia. Praktyka w gabinecie dietetycznym pokazuje, że stosowanie śniadań BT bardzo pomaga w obniżeniu poziomu glukozy na czczo. Kolejnym ważnym posiłkiem jest kolacja, która z kolei powinna zawierać porcję węglowodanów w celu utrzymania stabilnego poziomu cukru we krwi w nocy.

W diecie diabetyka bardzo ważny jest błonnik. Spowalnia on wchłanianie cukru z pożywienia oraz działa korzystnie na pracę jelit. Najlepiej, jeśli błonnik pochodzi z warzyw.

Tłuszcz w dietach o obniżonej zawartości węglowodanów stanowi 30-50 proc. Powinien pochodzić z naturalnych źródeł, np. masła, oliwy z oliwek. Żywność bogata w tłuszcz to m.in. awokado, orzechy, pestki dyni i słonecznika, tłuste ryby morskie, mleko kokosowe. W szczególności należy unikać bardzo niezdrowych tłuszczów trans obecnych w margarynach twardych i fryturach.

Czy twoja waga jest prawidłowa? Oblicz swoje BMI

Dieta cukrzycowa - co wolno a co nie?

Produkty wskazane i przeciwwskazane w diecie cukrzycowej

Dieta cukrzycowa - skuteczność udowodniona naukowo

• Ograniczenie spożycia węglowodanów ma największy wpływ na obniżenie poziomu glukozy we krwi

Kontrola glikemii jest podstawowym celem leczenia cukrzycy zarówno typu 1, jak i 2. Powszechnie wiadomo, że spośród makroskładników żywności to węglowodany najbardziej przyczyniają się do wzrostu poziomu glukozy we krwi. Oczywistym powinno być zatem, że ograniczenie spożycia węglowodanów pomoże skutecznie obniżać glikemię. Hussain i współpracownicy przez 24 tygodnie badali 102 cukrzyków i 261 osób zdrowych. Wszystkich uczestników badania podzielono na 2 grupy, z których jedna stosowała typową dietę niskokaloryczną, a druga dietę bardzo niskowęglowodanową (VLCKD). Po 24 tygodniach w grupie cukrzyków na diecie VLCKD stwierdzono poziom glukozy na czczo niższy o 18 mg/dL w porównaniu z grupą na diecie niskokalorycznej. Średnio w grupie VLCKD hemoglobina glikowana była o 1,5 mg/dL niższa niż w grupie na diecie niskokalorycznej. W grupie osób zdrowych glukoza na początku była prawidłowa i nie uległa istotnym zmianom niezależnie od rodzaju diety.

• Dieta niskowęglowodanowa jest bardzo skuteczna dla utraty masy ciała

Autorzy publikacji „Dietary carbohydrate restriction as the first approach in diabetes management: Critical review and evidence base” używają nawet stwierdzenia, że nie ma skuteczniejszej diety odchudzającej niż dieta o bardzo niskiej zawartości węglowodanów. Potwierdza to jedno z badań, w którym wzięły udział 52 osoby. 26 stosowało przez 3 miesiące dietę bardzo niskowęglowodanową (40 g węglowodanów dziennie), a kolejne 26 – dietę niskotłuszczową. W każdej grupie znalazło się po 13 osób z cukrzycą i 13 zdrowych. Po 3 miesiącach zanotowano średni spadek masy ciała o 6,9 kg w grupie niskowęglowodanowej, a w grupie niskotłuszczowej – o 2,1 kg. Wiele badań długofalowych pokazuje, że diety niskotłuszczowe o niskim indeksie glikemicznym nie są narzędziem umożliwiającym długotrwały spadek masy ciała. Diety niskowęglowodanowe wydają się dużo lepsze, gdyż nie narzucają restrykcji kalorycznych i zapewniają dużo większe uczucie sytości, co jest bardzo istotne dla osób na diecie odchudzającej.

• Stosowanie diety ograniczającej węglowodany pozwala na lepszą kontrolę glikemii nawet bez zmniejszania się masy ciała

W zaleceniach dla cukrzyków często kładzie się nacisk na obniżenie masy ciała sprzyjające kontroli glikemii. Okazuje się, że diety niskowęglowodanowe powodują obniżanie poziomu glukozy we krwi nawet jeśli masa ciała pozostaje na tym samym poziomie. W przypadku, gdy z węglowodanów dostarcza się 20-30% energii w ciągu dnia w ciągu 10 tygodni można zaobserwować spadek glukozy na czczo nawet powyżej 50 mg/dL, a także zmniejszenie wahań poziomu glukozy we krwi w ciągu doby.

• Tłuszcze ogółem i tłuszcze nasycone zawarte w pożywieniu nie mają żadnego związku z ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych

Hipoteza dieta – serce zakładająca, że spożywanie tłuszczu w pożywieniu sprzyja miażdżycy, zawałom i innych chorobom układu krążenia powstała w połowie XX wieku. Od tego czasu opublikowano wiele wiarygodnych dużych badań, które jasno wskazały, że zastąpienie tłuszczów nasyconych wielonienasyconymi lub węglowodanami nie ma żadnego wpływu na zmniejszenie ryzyka chorób układu krążenia. Nie należy zatem obawiać się większej zawartości tłuszczu w dietach niskowęglowodanowych.

• Ograniczenie węglowodanów w diecie jest najlepszym sposobem na obniżenie poziomu TG i zwiększenia stężenia cholesterolu HDL we krwi

To nie dieta oparta na zbożach bogata w produkty o niskim IG, ale dieta niskowęglowodanowa jest najbardziej skuteczna w zmniejszaniu parametrów wskazujących na zespół metaboliczny. W jednym z badań wzięły udział 84 osoby otyłe z cukrzycą typu 2. Porównano w nich wpływ diety VLCKD (20 g węglowodanów dziennie) oraz o niskim IG na masę ciała, hemoglobinę glikowaną, glukozę na czczo, cholesterol ogółem, cholesterol LDL, cholesterol HDL i trójglicerydy. Nieznacznie lepsze wyniki na diecie VLCKD osiągnięto dla spadku masy ciała i glukozy na czczo, jednak poziom hemoglobiny glikowanej był o 10% niższy w porównaniu z grupą na diecie o niskim IG, a poziom TG – o blisko 50%. Ograniczenie węglowodanów przyczyniło się także do 6% wzrostu HDL podczas gdy na diecie o niskim IG nie zaobserwowano żadnych zmian.

• Osoby z cukrzycą typu 2 na diecie niskowęglowodanowej ograniczają, a w niektórych przypadkach całkowicie rezygnują z leków. Osoby z cukrzycą typu 1 przyjmują mniejsze dawki insuliny.

Ograniczenie węglowodanów pozwala dużo łatwiej kontrolować glikemię, dlatego możliwe jest zmniejszenie dawek leków i insuliny. Przykładowo, w badaniu, w którym wzięło udział 11 osób stosujących dietę niskowęglowodanową bez restrykcji kalorycznych, 5 ograniczyło lub całkowicie odstawiło jeden z leków cukrzycowych, a 2 mogły zrezygnować ze wszystkich leków. W grupie 13 osób na diecie o niskim IG tylko 1 osoba zmniejszyła dawkę leku. W innym badaniu 17 z 21 osób z cukrzycą typu 2 ograniczyło lub odstawiło środki farmakologiczne.

Aleksandra Żyłowska-Mharrab