Protokół autoimmunologiczny – dla kogo? Przy jakich schorzeniach się sprawdza?

Protokół autoimmunologiczny to specjalny rodzaj diety wskazany dla osób z chorobami autoimmunologicznymi. Eliminuje produkty, które mogą być przyczyną stanów zapalnych i wycisza układ immunologiczny. Powinien być stosowany pod opieką dietetyka, gdyż ze względu na swój restrykcyjny charakter może doprowadzić do powstania niedoborów żywieniowych.

Protokół autoimmunologiczny (AIP) jest to modyfikacja diety paleo, która ma na celu wprowadzenie w remisję pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi. Ze względu na to, że choroba autoimmunologiczna to stan, w którym organizm znajduje się w ciągłej walce, odpowiednia dieta eliminująca produkty o działaniu potencjalnie prozapalnym, pomaga wyciszyć organizm i przybliżyć go do homeostazy. 

Spis treści

1. Protokół immunologiczny - czy sama dieta wystarczy?
2. Protokół autoimmunologiczny - kto nie powinien go stosować?
3. Protokół autoimmunologiczny – produkty dozwolone na diecie
4. Protokół autoimmunologiczny – produkty i składniki zakazane w diecie
5. Protokół autoimmunologiczny - jakie korzyści wynikają ze stosowania?

Protokół immunologiczny - czy sama dieta wystarczy?

Należy podkreślić, że nie jest możliwe, aby przy pomocy tej diety, ani żadnej innej, czy też leków, uzdrowić pacjenta z choroby, w której organizm atakuje własne tkanki. 

Protokół immunologiczny może być stosowany w przypadku różnych chorób autoimmunologicznych, np.: Hashimoto, RZS, toczniu układowym, jednakże powinien być dopasowany indywidualnie do każdego pacjenta, gdyż w każdym z tych schorzeń występują inne niedobory, a dana osoba może reagować źle (np. alergicznie) na niektóre z produktów zawarte na liście zalecanych.

Protokół autoimmunologiczny - kto nie powinien go stosować?

Ze względu na to, że protokół autoimmunologiczny jest bardzo restrykcyjny i eliminuje bardzo dużą ilość pokarmów, nie powinny go stosować osoby niedożywione, wychudzone lub mające niewłaściwe relacje z jedzeniem (bulimia, anoreksja). Cały protokół powinien trwać 90 dni.

Po tym czasie można zacząć wprowadzać produkty z listy zakazanej. Jednak wprowadza się je powoli, pojedynczo, obserwując, w jaki sposób organizm na nie reaguje. Jeśli reaguje źle (np. powodują one ból brzucha, wysypkę), wtedy wycofuje się dany pokarm i ponawia próbę dopiero po dłuższym czasie. 

Protokół autoimmunologiczny – produkty dozwolone na diecie

Mięso, ryby

Dobrej jakości białko jest wskazane w dietach, w których organizm powinien się zregenerować i odzyskać siłę do prawidłowego funkcjonowania. Najlepszym źródłem takiego białka jest mięso. Powinno ono pochodzić z hodowli ekologicznych i być pozbawione antybiotyków (z tego też powodu spożywanie kurczaka podczas AIP stoi pod znakiem zapytania).

Dobrym źródłem białka dla osób przebywających na protokole autoimmunologicznym są ryby oraz podroby typu: wątroba, serce, nerki. Oprócz tego polecana jest chuda wołowina i wieprzowina, jak również jagnięcina. 

Tłuszcze

Kwasy omega-3, które mają silne działanie przeciwzapalne, to ten element protokołu immunologicznego, który ma szczególne znaczenie. Źródłem tego typu kwasów w diecie są: tłuste ryby (np. łosoś, makrela) lub tran.

Równie istotnym rodzajem tłuszczu są nienasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega-9, które znajdziemy w oleju z awokado, czy oliwie z oliwek. Dopuszczalnymi na AIP są też: tłuszcz zwierzęcy np. smalec, łój. 

Kiszone produkty

Ze względu na to, że fermentowane produkty wpływają dodatnio na mikrobiom jelitowy, w AIP zaleca się spożywanie kiszonych ogórków, kiszonej kapusty, kiszonej marchwi, kiszonych buraków, kefiru wodnego.

Zioła oraz przyprawy 

Poprawa trawienia jest niezwykle istotna dla lepszego przyswajania składników odżywczych, dlatego do AIP wprowadza się wiele ziół i przypraw takich jak: cynamon, bazylia, estragon, czosnek, imbir, goździki, koperek, kolendra, kurkuma, majeranek, liście laurowe, mięta, rozmaryn, pietruszka, rumianek, sól kłodawska, sól himalajska, sól morska, szczypiorek, szałwia, tymianek, trawa cytrynowa. 

Owoce

Zalecane w protokole immunologicznym owoce to: ananas, awokado, arbuz, borówka, banan, brzoskwinia, figa, cytryna, grejpfrut, granat, guawa, gruszka, jeżyna, jabłko, kiwi, kantalupa, mandarynka, malina, limonka, morela, mango, kokos, nektarynka, pomarańcza, papaja, truskawka, śliwka, wiśnia, winogrono. 

Warzywa i grzyby

Z warzyw i grzybów dopuszczalnych na AIP można spożywać takie produkty jak: boćwina, brokuły, batat, brukiew, bok choi, burak, brukselka, cebula, dynia, groszek cukrowy, fasolka zielona, jarmuż, grzyby, kapusta, kalafior, koper włoski, karczoch, pasternak, ogórek, rabarbar, por, rukiew wodna, rzodkiewka, rukola, sałata, szalotka, seler, szpinak, szparagi.

Protokół autoimmunologiczny – produkty i składniki zakazane w diecie

Gluten 

Produkty żywieniowe z zawartością glutenu to te, które jako pierwsze znajdują się na liście zakazanych w chorobach autoimmunologicznych i nie dotyczy to tylko celiakii, czy współtowarzyszącej nadwrażliwości na gluten potwierdzonej badaniami.

Protokół autoimmunologiczny wyłącza zboża glutenowe z diety, gdyż gluten łączy się z receptorem CXCR3 obecnym na enterocytach (komórkach absorpcyjnych kosmków jelitowych), powodując uruchomienie zonuliny (białka odpowiedzialnego za rozszczelnienie jelit).

Kiedy błona jelitowa zostaje rozszczelniona, wówczas staje się przepuszczalna dla np. większych rozmiarów białek lub antygenów pokarmowych, a te z kolei drażnią organizm,  wywołując stan zapalny.

Ponieważ spożywany nagminnie gluten osłabia układ immunologiczny, może to powodować rozwój kolejnych chorób autoimmunizacyjnych (np. celiakii może zacząć towarzyszyć Hashimoto). Gluten wykluczony jest też z innego względu – łącząc się z receptorem CXCR3 przyciąga limfocyty Th1 i sprzyja dojrzewaniu następnych komórek tego typu.

U osób z chorobami autoimmunologicznymi i tak jest już przewaga Th1 (dla porównania – u alergików przeważają Th2), więc jedzenie glutenu tylko podbija ilość tych limfocytów, które znajdują się w nadmiarze.

Warzywa psiankowate

Choć warzywa są na ogół wskazane w dietach, to jednak w AIP wyklucza się warzywa psiankowate takie jak: ziemniaki, pomidory, bakłażan, papryka. Zawierają one naturalne substancje zwane glikoalkaloidami, które chronią rośliny przed owadami, a które niestety mają niekorzystny wpływ na błonę śluzową jelit. Ze względu na to, że glikoalkaloidy uszkadzają po trochu jelita, nie pozwalają organizmowi wprowadzić się w remisję.

Nabiał

Wykluczenie z diety nabiału motywowane jest wieloma względami. Przede wszystkim takimi, że białka znajdujące się w mleku mogą powodować atak na własne tkanki organizmu. Na przykład kazeina jest molekularnie podobna w budowie do kolagenu, co powoduje, że osoby, które wykazują nadwrażliwość na białka mleka lub te, które mają rozszczelnione jelita przepuszczające owe białko, mogą zacząć produkować przeciwciała przeciw kolagenowi, własnym tkankom.

Tego typu działanie dostrzegane jest w kolagenozach np. w reumatoidalnym zapaleniu stawów, czy toczniu układowym. Poza tym mleko może działać niekorzystnie u osób, które mają problemy z metylacją (odpowiedzialną np. za wyciszanie niekorzystnych genów), albowiem kazeina zaburza dodatkowo metylację, co osłabia funkcjonowanie organizmu.

Wiele osób ma też po prostu alergię na białka mleka krowiego, co powoduje podrażnianie jelit i ciągłe pobudzenie układu odpornościowego. Jeśli więc celem jest utrzymanie względnej homeostazy organizmu, rezygnacja z mleka jest korzystnym posunięciem.

Orzechy

Polecane przez dietetyków orzechy nie znalazły miejsca w protokole autoimmunologicznym. Zostały wykluczone ze względu na możliwość posiadania mykotoksyn, które powstają podczas niewłaściwego przechowywania orzechów. Ponadto są ciężkostrawne i zawierają zbyt dużo prozapalnych kwasów omega-6. 

Jaja

Jajka to kolejny produkt, który znajduje się na liście zakazanych w AIP. A to dlatego, że wiele ludzi ma ich nietolerancję i nie jest tego świadomym. Spożywając więc jajka, które są produktem często alergizującym (zwłaszcza białko kurze), osoby z chorobami autoimmunologicznymi powodują, że ich organizm jest w ciągłym stanie walki i zamiast wyciszać się, wykazuje niepożądaną nadreaktywność. Aby przekonać się o alergii lub nietolerancji na jajka warto wykonać odpowiednie testy w klasie IgA i IgG. 

Rośliny strączkowe

Ze względu na to, że rośliny strączkowe (np. fasola, groch) zawierają lektyny, czyli glikoproteiny o działaniu niekorzystnym na organizm człowieka, zostały wykluczone z protokołu autoimmunologicznego. Lektyny są glikoproteinami, które mogą:

• niszczyć enterocyty nabłonka dwunastnicy i jelit;
• zmniejszać aktywność enzymów proteolitycznych ułatwiających rozkład białek;
• zlepiać czerwone krwinki;
• doprowadzać do niekorzystnych zmian w mikroflorze jelit;
• zaburzać wydzielanie oraz syntezę insuliny.

Z dietetycznego punktu widzenia są więc niepożądanym elementem diety u osób z chorobami autoimmunologicznymi. 

Cukier i słodziki

Ze względu na swoje działanie prozapalne, wyklucza się z diety cukier. Eliminuje się też słodziki, które niekorzystnie wpływają na gospodarkę insulinową.

Leki

W protokole autoimmunologicznym bardzo dba się o właściwe trawienie pokarmów i ich przyswajanie, z tego względu odradza się osobom pozostającym na AIP zażywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych typu Ibuprom, czy też Inhibitorów Pompy Protonowej typu Omeprazol, gdyż powodują one zmianę pH w żołądku, co wpływa na gorsze rozdrabnianie pokarmów, zwłaszcza białek.

Wspomniane grupy leków niekorzystnie wpływają też na mikrobiom jelitowy, co przekłada się na gorsze wchłanianie składników odżywczych.

Protokół autoimmunologiczny - jakie korzyści wynikają ze stosowania?

Choć protokół autoimmunologiczny nie wyleczy z choroby autoimmunologicznej, to jednak może wesprzeć organizm w regeneracji i wprowadzić chorego w remisję.

Odpowiednio dobrana dieta, pozbawiona składników o działaniu zapalnym, pozwala też wyciszyć układ immunologiczny oraz poprawić wchłanianie leków.

W przypadku Hashimoto, przy którym niedomaganie tarczycy wpływa na osłabienie funkcji i czynności całego organizmu, AIP może poprawić np. produkcję hormonów, czy wpłynąć korzystnie na stan kości.

Dominika Wilk