BMI u dzieci - jak obliczyć? Normy i interpretacja

BMI można obliczyć zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Jednak interpretacja wyników u dzieci odbywa się w inny sposób. Nadwaga i otyłość wśród dzieci to coraz powszechniejszy problem. Rośnie zatem zainteresowanie metodami oceny stanu odżywienia dzieci. Jedną z nich jest właśnie BMI. Czy BMI jest dobrą metodą oceny prawidłowości masy ciała u dzieci? Do czego służą siatki centylowe? Jakie są normy BMI u dzieci?

Spis treści

1. Jak obliczyć BMI u dzieci?
2. Co to są siatki centylowe?
3. Co oznaczają centyle?
4. Jak używać siatki centylowej?
5. Jak interpretować wynik BMI na siatce centylowej?

BMI (body mass index – wskaźnik masy ciała) to uniwersalny wskaźnik sugerujący stan odżywienia organizmu – od niedowagi po otyłość różnego stopnia. BMI oblicza się bardzo łatwo, dzieląc masę ciała wyrażoną w kilogramach przez wzrost wyrażony w metrach podniesiony do kwadratu.

BMI = masa ciała [kg] / wzrost2 [m2]

Jak obliczyć BMI u dzieci?

BMI można obliczyć zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, jednak interpretacja wyników odbywa się w zupełnie inny sposób. Dla dorosłych powyżej 20. roku życia rozróżnia się przedziały wartości BMI, które wskazują, czy masa ciała danej osoby jest prawidłowa.

Już na tym poziomie BMI może okazać się mylące, ponieważ nie uwzględnia postury ciała, np. muskulatury, wysokiej masy kości, niskiej masy kości u osób starszych, zatrzymania płynów u kobiet w wyniku zmian hormonalnych itp.

Nawet u dorosłych BMI jest jedynie wstępną informacją co do stanu odżywienia organizmu, a ocena występowania nadwagi lub niedowagi wymaga zastosowania bardziej zaawansowanych metod pomiarowych.

U dzieci i młodzieży natomiast samo BMI jest zupełnie niemiarodajną informacją, bo masa ciała w czasie intensywnego rozwoju zależy nie tylko od wzrostu, ale też od wieku i płci. W większości źródeł specjaliści nie podają nawet prawidłowych zakresów liczbowych wartości BMI dla dzieci i młodzieży, ale odsyłają do siatek centylowych, które pozwalają na dużo bardziej precyzyjną interpretację stanu odżywienia.

Zatem BMI u dzieci oblicza się według takiego samego wzoru, jak u dorosłych, jednak wynik interpretuje się z wykorzystaniem siatek centylowych odpowiednich dla płci dziecka, osobnych dla chłopców i dla dziewcząt.

W Internecie dostępne są liczne kalkulatory BMI dla dzieci, jednak ich stosowanie powinno być raczej traktowane jako ciekawostka, a nie jako źródło rzetelnej informacji co do prawidłowego stanu odżywienia dziecka.

Nie ma pewności, według jakiego algorytmu analizowane są dane dziecka, czy uwzględniane są wszystkie niezbędne wartości i do jakich danych statystycznych odnoszone są wyniki. Zdecydowanie pewniejszą metodą jest skorzystanie z siatek centylowych dla polskiej populacji, a jeśli rodzic ma wątpliwości przy interpretacji wyniku, najlepiej zwrócić się do pediatry o pomoc.

Co to są siatki centylowe?

Siatki centylowe to charakterystyczne wykresy, które powstają w wyniku badań parametrów danych populacji. Najbardziej powszechne siatki centylowe dla dzieci i młodzieży dotyczą:

• wzrostu,
• masy ciała,
• obwodu głowy
• oraz obwodu klatki piersiowej.

Coraz częściej używa się także siatek centylowych BMI. Każdy z tych parametrów odnosi się do wieku, zatem na osi poziomej wykresu znajduje się wiek, a na osi pionowej – analizowany parametr.

Na wykresy naniesione są linie krzywe dla kluczowych centyli, odpowiadające zmianom wartości danej cechy wraz z wiekiem.

Linie na siatkach centylowych odpowiadają centylom: 3., 10., 25., 50., 75. i 97, a w przypadku BMI także 5., 85., 90. i 95.

Siatki centylowe przygotowane są osobno dla chłopców i dziewcząt, a także dla dzieci urodzonych przedwcześnie i z wybranymi chorobami (zawsze z rozróżnieniem na płeć).

Co oznaczają centyle?

Przykładowo centyl 25. mówi, że u 25% dzieci z danej populacji analizowany parametr ma niższą wartość. Jeśli analizujemy masę ciała dziecka i znajduje się ono np. w 60. centylu, oznacza to, że 60% jego rówieśników ma niższą masę ciała.

Centyle pozwalają określić, jak na tle populacji wypada konkretna analizowana cecha danego dziecka, czy znajduje się ona wśród wyników przeciętnych, w górnej lub dolnej normie, bądź jest skrajnie niska lub skrajnie wysoka w odniesieniu do badanej populacji.

Jak używać siatki centylowej?

Żeby dobrze skorzystać z siatki centylowej, trzeba wybrać tę odpowiednią dla naszego dziecka pod względem płci, a także terminu porodu (wcześniactwa) oraz chorób (np. zespołu Downa).

• Aby odczytać BMI na siatce centylowej, najpierw trzeba obliczyć BMI dziecka – podzielić masę ciała w kg przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu.
• Na osi poziomej wykresu należy znaleźć wiek dziecka i poprowadzić prostą, pionową linię.
• Na osi pionowej należy znaleźć wartość BMI i poprowadzić prostą, poziomą linię.
• Punkt przecięcia obu linii pokazuje, w którym centylu znajduje się dziecko pod względem BMI.

Jak interpretować wynik BMI na siatce centylowej?

Obliczanie BMI i odnoszenie wyniku do siatki centylowej uznaje się za zasadne od 2. roku życia. We wcześniejszym wieku dziecka kryteriami pomiarowymi są masa ciała i długości ciała w odniesieniu do wieku dziecka.

Górną granicą stosowania siatek centylowych jest wiek 20 lat, jednak różne organizacje zajmujące się zdrowiem nie traktują tej granicy sztywno. Czasem mówi się o wieku 18 lat, czasem 19.

Obliczając BMI nastolatka (lub młodego dorosłego), trzeba uwzględnić, na jakim etapie rozwoju jest. Nie wszyscy bowiem kończą okres dojrzewania w tym samym czasie. U niektórych osób wartości BMI dla dorosłych można zastosować w wieku 18. lat, u innych dopiero w wieku 20. lat. Szczególnie dotyczy to chłopców, którzy dojrzewają później niż dziewczynki.

Większość krajów stosuje siatki centylowe przygotowane na podstawie badań własnej populacji, gdyż różnice w tempie wzrostu dzieci i młodzieży w poszczególnych krajach są widoczne. WHO opracowało siatki centylowe do zastosowania międzynarodowego, jednak zakres norm użyty w nich jest szeroki – szerszy niż w większości krajów.

Oznacza to, że mniejszą ilość dzieci klasyfikuje się do centyli niedowagi lub nadwagi przy tej samej masie ciała, która w poszczególnych krajach będzie już uznawana za niedowagę lub nadwagę na podstawie danych statystycznych kraju.

W Polsce stosuje się powszechnie siatki centylowe opracowane na podstawie badań dzieci warszawskich oraz nowsze siatki centylowe stworzone w badaniach OLAF i OLA w latach 2007-2012.

Według polskich wytycznych wyniki odczytuje się następująco:

• Jeśli BMI dziecka znajduje się powyżej 85 centyla, wskazuje to na nadwagę.
• Jeśli BMI dziecka znajduje się powyżej 95 centyla, wskazuje to na otyłość.
• Jeśli BMI dziecka znajduje się poniżej 5 centyla, wskazuje to na niedowagę.

Za normę masy ciała wśród dzieci i młodzieży przyjmuje się nie to, co obiektywnie można uznać za najzdrowsze, ale to, co w danym społeczeństwie jest powszechne. Im społeczeństwa bardziej otyłe, tym normy są szersze.

Przykładowo w Wielkiej Brytanii waga prawidłowa dziecka znajduje się między 2. a 91. centylem, a za otyłe uznaje się dzieci powyżej 98. centyla. Według WHO z otyłością mamy do czynienia, jeśli dziecko znajduje się powyżej 97 centyla. To pokazuje, jak niejednoznaczna i trudna może być interpretacja prawidłowej masy ciała dziecka.

Warto porównać wyniki z siatek centylowych także dla wzrostu i masy ciała, aby mieć pełniejszy obraz stanu odżywienia dziecka. Najlepiej jest, gdy wzrost i masa ciała znajdują się w tym samym paśmie centylowym, czyli np. między 50. a 75. centylem. Na problem z nadwagą lub niedowagą wskazują wartości wzrostu i masy ciała, które wypadają szerzej niż w dwóch pasmach centylowych, np. wzrost na 10. centylu, a masa ciała na 75.

Nie zawsze wyniki BMI, nawet odczytane z siatki centylowej, dadzą realny obraz stanu odżywienia dziecka. Przykładowo dzieci rodziców bardzo wysokich i szczupłych prawdopodobnie będą znajdowały się poniżej 5 centyla BMI czyli w niedowadze. Jeśli jednak przyrost długości ciała i masy ciała jest proporcjonalny, a wyniki badań biochemicznych są prawidłowe, nie ma powodów do obaw związanych z niedożywieniem dziecka.

Podobnie wysokie BMI, sugerujące nadwagę, przy dużej masie kości i większej niż przeciętna masie mięśniowej może wprowadzić w błąd.

BMI jest bardzo niedoskonałym wskaźnikiem masy ciała, który nie uwzględnia wielu parametrów odpowiadających za rzeczywistą niedowagę lub nadwagę. Sama wartość BMI w przypadku dzieci i młodzieży nie daje żadnej informacji co do stanu odżywienia dziecka.

Dopiero skorzystanie z siatek centylowych BMI pokazuje, gdzie na tle populacji znajduje się dziecko i pomaga ocenić, czy występuje nadwaga lub niedowaga.

Czytaj też:

• Nadwaga u dzieci - przyczyny i skutki zdrowotne. Jak leczyć nadwagę u dzieci?
• Otyłe dziecko: 12 zasad odchudzania. Jak odchudzić otyłe dziecko?
• W-F nie wystarczy! Ile sportu potrzebują dzieci?

Aleksandra Żyłowska-Mharrab