Czy nawyki żywieniowe można mieć w genach?

Weryfikacja

Autor: dr n. med. Karolina Karabin

Informacja zapisana w naszym DNA w postaci genów warunkuje to, jaki mamy kolor oczu, kształt nosa oraz to, jakiego jesteśmy wzrostu. Jednak czy geny mogą wpływać na nasze nawyki żywieniowe? Warunkować to czy lubimy określone warzywa i owoce? Czy geny mają mieć wpływ na to, że lubimy podjadać między posiłkami?

Spis treści

1. Jak odczuwamy smak?
2. Geny a smak gorzki
3. Geny a smak słodki
4. Geny a spożycie tłuszczów
5. Czy istnieje gen podjadania?

Badania wykazały, że istnieje pewien związek pomiędzy występowaniem wariantów (polimorfizmów) genetycznych a naszymi nawykami żywieniowymi. To, jaki wariant genu posiadamy, może wpływać na to, czy jemy dużo warzyw i owoców lub lubimy tylko niektóre nich. A także to, czy spożywamy dużo tłustych potraw lub słodyczy. Z kolei to może przekładać się pośrednio na ryzyko powstawania wielu chorób takich jak otyłość, cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, czy nowotwory.

Jak odczuwamy smak?

Nasze nawyki żywieniowe są głównie ukształtowane przez czynniki środowiskowe takie jak tradycja, doświadczenie, czy religia. Okazuje się jednak, że pewien wpływ na nawyki żywieniowe np. smak mogą mieć nasze predyspozycje genetyczne.

Ma to swoje głębokie korzenie w naszej ewolucji, bo w czasach kiedy jedzenie nie było dostępne na pułkach sklepowych na wyciągnięcie ręki, smak miał kluczowe znaczenie dla przetrwania. Nasi przodkowie kojarzyli słodki smak z wysokokalorycznym pożywieniem, a gorzki z trucizną.

Odczuwanie każdego ze smaków – słodkiego, gorzkiego, słonego, kwaśnego, umami odbywa się za pośrednictwem specjalnych receptorów, na temat których informacja jest zapisana w naszych genach. I tak na przykład smak słodki, umami i gorzki są odczuwane poprzez receptory TAS1R i TAS2R, a smak słony i kwaśny za pośrednictwem kanałów jonowych.

Pobudzenie tych receptorów przez składniki pokarmowe powoduje, że odczuwamy określone doznania smakowe. W populacji człowieka występują różne warianty genów kodujących receptory odbierające smak i są to zwykle niewielkie zmiany wpływające na budowę tych receptorów. A to z kolei przekłada się na intensywność bodźców smakowych.

Geny a smak gorzki

Smak gorzki jest wyznacznikiem ogólnego smaku i jest najczęściej badany przez naukowców. Gorzki smak kojarzy się nam przede wszystkim z niesmacznymi produktami lub trucizną. Warto jednak zaznaczyć, że wiele zdrowych produktów bogatych w polifenole np. zielona herbata, grejpfrut, rośliny kapustne również charakteryzują się gorzkim smakiem. Produkty te mają właściwości przeciwutleniające i mogą korzystnie wpływać na organizm, chroniąc go przed rozwojem wielu chorób.

Okazuje się, że geny kodujące receptory odpowiedzialne za odczuwanie smaku gorzkiego charakteryzują się dużą zmiennością w populacji człowieka i wpływają na to jak intensywnie odczuwamy smak gorzki.

Gen TAS2R38 odpowiada za około 85% różnic w odczuwaniu smaku gorzkiego u człowieka, co jest związane z występowaniem jego różnych wariantów. Na podstawie kombinacji tych wariantów wyróżnia się osoby, które mogą różnie odczuwać smak gorzki.

Dwa najczęstsze warianty to:

• PAV (prolina-alanina-walina), czyli tzw. haplotyp „tasters” – osoby takie mają największą wrażliwość na smak gorzki
• AVI (alanina-walina-izoleucyna), czyli tzw. haplotyp „non-tasters” – osoby takie mają najmniejszą wrażliwość na smak gorzki

Wykazano odwrotną korelację pomiędzy intensywnością odczuwania smaku gorzkiego, a spożyciem owoców i warzyw, szczególnie owoców cytrusowych i warzyw kapustnych oraz niektórych napojów jak kawa, piwo, czy zielona herbata.

Z tego powodu uważa się, że osoby z mniejszą tolerancją smaku gorzkiego, mogą nieświadomie unikać spożywania warzyw bogatych w związki przeciwutleniające. W innych badaniach wykazano, że u mężczyzn ze zmniejszą wrażliwością na smak gorzki występuje podwyższone ryzyko zapadalności na raka jelita grubego.

Predyspozycje do odczuwania smaku gorzkiego mogą także mieć związek z wrażliwością na czynniki drażniące takie jak kapsaicyna, czy alkohol. A w niektórych badaniach wykazano, że wyższa tolerancja smaku gorzkiego może zwiększać ryzyko alkoholizmu.

Geny a smak słodki

W przeciwieństwie do smaku gorzkiego, smak słodki jest odczuwany przez większość osób jako coś przyjemnego. Smak słodki jest uwarunkowany m. in. przez geny TAS1R1, TAS1R2 oraz TAS1R3. Podobnie jak w przypadku odczuwania smaku gorzkiego określone warianty tych genów mogą wpływać na nasze preferencje co do smaku słodkiego.

Na przykład wariant genu TAS1R2, którego konsekwencją jest zmian struktury receptora polegająca na zmianie jednego aminokwasu (waliny na izoleucynę), został powiązany ze zwiększonym spożyciem słodyczy u osób z nadwagą i otyłością.

Przykład innego genu, który może wpływać na nasze nawyki żywieniowe to gen GLUT2, który zawiera informację o transporterze glukozy typu 2 (w skrócie GLUT2). GLUT2 bierze udział w regulacji stężenia glukozy w organizmie i odpowiada za produkcję tego białka w obszarach mózgu zaangażowanych w kontrolę spożycia pokarmu.

Wykazano, ze osoby z wariantami TT lub TC genu GLUT2 posiadają większą skłonność do spożywania słodkich potraw i napojów, w porównaniu z wariantem CC tego genu.

Geny a spożycie tłuszczów

Ciekawostką jest to, że w badaniach opisano nowy rodzaj smaku tzw. smak tłuszczu, który jest odczuwany za pośrednictwem receptora CD36. Receptor CD36 został wykryte na komórkach kubków smakowych znajdujących się w liściastych i okolonych brodawkach smakowych. Uważa się, że „smaku tłuszczu” prawdopodobnie służy jako „czujnik” zawartości tłuszczów w pożywieniu.

Udowodniono, że osoby posiadające warianty GG lub GA genu CD36 są wrażliwsze na „smak tłuszczu” i mogą wyczuwać zawartość tłuszczów w pokarmie (dokładnie kwasów tłuszczowych) przy znacznie niższych ich stężeniach, niż osoby z wariantem AA.

Z kolei w innych badaniach wykazano, że nadwrażliwość na stężenie tłuszczów w pokarmie jest związana z mniejszą podażą w diecie produktów wysokotłuszczowych i niższym wskaźnikiem BMI. Jest to ważna obserwacja, gdyż niewystarczające doznania smakowe związane z produktami bogatymi w tłuszcze mogą prowadzić do nadmiernej jego podaży oraz rozwoju nadwagi i otyłości.

Czy istnieje gen podjadania?

Podjadanie jest nawykiem żywieniowym, który może prowadzić do nadmiernego spożycia kalorii. Przyczyny podjadania są różne, może być to sposób spędzania czasu lub sposób na obniżanie napięcia emocjonalnego. Pewną rolę mogą również pełnić nasze predyspozycje genetyczne.

Gen MC4R zawiera informację o budowie receptora melanokortyny 4, który uczestniczy w procesie przekazywania informacji na temat naszego apetytu. Wykazano, że warianty tego genu prawdopodobnie poprzez wpływ na łaknienie i zachowania związane z jedzeniem może predysponować do powstawania otyłości.

Warianty CT i CC genu MC4R zostały powiązane z wyższym wskaźnikiem BMI zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Ponadto osoby takie są bardziej narażone na ryzyko podjadania przekąsek oraz spożycia wysokokalorycznej żywności, w porównaniu z osobami z wariantem TT genu MC4R.

Czy zdrowo się odżywiasz?

Pytanie 1 z 9

Ile jesz posiłków dziennie?

Dwa. Pierwszy rano, drugi po pracy

Trzy. Nie podjadam między posiłkami

Trzy, ale zdarza mi się podjadać między posiłkami

Jem 4-5 mniejszych posiłków dziennie, mniej więcej co 3-4 godziny

Następne pytanie

dr n. med. Karolina Karabin