Ortoreksja - co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie ortoreksji

2021-06-08 8:50

Ortoreksja to nadmierna dbałość o właściwe odżywianie. Nierzadko dzieje się tak, że dotknięte nią osoby ustalają dla siebie taki jadłospis, który - ostatecznie - zdrowy zdecydowanie nie jest. Konsekwencją tego zaburzenia odżywiania może być anemia, osłabienie odporności, ale nawet wyniszczenie organizmu. Jakie objawy mogą sugerować ortoreksją i po czym stwierdzić, kiedy bliska osoba ma ortoreksję, a kiedy zwyczajnie stara się ona dbać o spożywanie tylko dobrej jakości pokarmów?

Ortoreksja, czyli obsesyjne kontrolowanie jakości jedzenia i przesadne nastawienie na zdrowe odżywianie, to coraz częściej spotykane zaburzenie. Najbardziej znanymi zaburzeniami odżywiania są dwa problemy: anoreksja (jadłowstręt psychiczny) oraz bulimia (żarłoczność psychiczna). Pierwsza z wymienionych jednostek związana jest z drastycznym czasem spadkiem masy ciała, druga z kolei powiązana jest z napadami objadania się, których skutkom pacjent próbuje na różne sposoby zapobiegać (np. poprzez prowokowanie wymiotów).

Anoreksja i bulimia nie są jednak jedynymi znanymi zaburzeniami odżywiania. Do tej grupy zaliczany jest chociażby zespół napadowego objadania się. Oprócz tego, wciąż wspomina się o nowych, dotychczas niewymienianych jeszcze w klasyfikacjach medycznych jednostkach, takich jak np. bigoreksja, drunkoreksja czy właśnie ortoreksja.

Spis treści

Ortoreksja: definicja
Ortoreksja: przyczyny
Ortoreksja: objawy
Ortoreksja: następstwa
Ortoreksja: rozpoznanie
Ortoreksja: leczenie

Ortoreksja: definicja

Obecnie stosowanie eliminacyjnych diet czy regularne podejmowanie aktywności fizycznej dziwi raczej mało kogo – prowadzenie zdrowego trybu życia stało się po prostu modne. Czasami jednak dzieje się tak, że dbałość o odpowiedni jadłospis staje się nadmierna i może ona stanowić przejaw ortoreksji.

O problemie wspomina się od niedawna, bo od 1997 roku. Wtedy to właśnie amerykański lekarz, Steven Bratman, jako pierwszy podjął się opisania tej jednostki.

Co ciekawe, specjalista bazował na informacjach dotyczących… jego samego. W swojej książce o tytule „Health Food Junkies” (w dosłownym tłumaczeniu „w szponach jedzenia”) opisywał on, jak to w pewnym momencie swojego życia zaczął obsesyjnie planować każdego dnia swój jadłospis i dbać o to, aby spożywać wyłącznie te produkty, które uznał za zdrowe.

Już tutaj zarysowuje się definicja ortoreksji: problem związany jest ze skupieniem całego życia wokół diety, a mówiąc ściślej, wokół ograniczeń dietetycznych, które sam sobie narzuci dany pacjent.

Przez to, że osoby z ortoreksją w pewnym stopniu ograniczają przyjmowanie pokarmów, można powiązywać ten problem z anoreksją. Warto jednak od razu zwrócić uwagę na fakt, że w przebiegu ortoreksji ograniczenia dietetyczne nie mają na celu ograniczenia masy ciała, a w zasadzie ich przyczyną jest chęć spożywania przez pacjenta wyłącznie zdrowych produktów.

Dodatkowo, tak jak na anoreksję chorują w przeważającej mierze kobiety. Natomiast ortoreksja występuje u przedstawicieli obojga płci z podobną częstością. Oprócz tego niektórzy autorzy przekonują, że ortoreksja może występować częściej u mężczyzn niż u kobiet.

Ortoreksja: przyczyny

Tak naprawdę nie sposób jednoznacznie wskazać, jakie są przyczyny ortoreksji. Problem pojawia się między innymi u tych osób, które z jakichś powodów obawiają się o swoje zdrowie. Tutaj przyczyną może być występowanie zależnych od diety schorzeń u najbliższych krewnych, np.

Zdarza się, że na ortoreksję zapadają osoby, których krewni mieli innego rodzaju zaburzenia odżywiania.

Dodatkowo wspomina się także i o tym, że zwiększone ryzyko ortoreksji mogą mieć osoby, które wychowywane były przez surowych, niechętnych do kompromisów rodziców.

Utrzymywanie drastycznych, narzuconych samemu sobie ograniczeń dietetycznych może być bowiem sposobem na uzyskanie w końcu poczucia kontroli nad własnym życiem.

Ortoreksja: objawy

Typowo ortoreksja zaczyna się dość niewinnie – pacjent zaczyna zwracać większą uwagę na to, co zjada i w jakich ilościach. Częściej przypatruje się on etykietom produktów żywnościowych, a także zaczyna stosować jakąś dietę.

Później zazwyczaj dochodzi do tego, że człowiek zaczyna ograniczać przyjmowanie pewnych pokarmów – początkowo może on eliminować z diety produkty przetworzone czy bogate w konserwanty. Później natomiast może on rezygnować ze spożywania pokarmów bogatych w węglowodany czy tłuszcze.

Osobie z ortoreksją wydawać się może, że jej dieta jest odpowiednia i że dzięki jej stosowaniu będzie mogła się ona cieszyć dobrym zdrowiem. W praktyce jednak dziać się może całkowicie odwrotnie. Eliminowane przez pacjenta produkty mogą być jego organizmowi zwyczajnie niezbędne do funkcjonowania, przez co ostatecznie stan jego zdrowia może z biegiem czasu ulegać pogorszeniu.

Istotne jest wspomnienie o tym, że same tylko modyfikacje diety nie są jedynymi możliwymi objawami ortoreksji. Charakterystyczne dla jednostki jest obsesyjne skupienie się wokół tematyki jedzenia. Często planowanie jadłospisu zaczyna się już od momentu wstania z łóżka czy pojawiania się u pacjenta obsesyjnych myśli dotyczących jedzenia w każdym momencie dnia.

Dla osoby ortoreksją nieistotne jest to, czy jej posiłek będzie smaczny. Liczy się natomiast jedynie to, czy będzie on składał się z akceptowanych przez nią produktów. Wtedy zaś, gdy z jakichś powodów pacjentowi zdarz zjeść coś, co znajduje się na jego liście produktów zakazanych, gnębić go mogą potem poczucie winy i wyrzuty sumienia.

Ortoreksja: następstwa

Teoretycznie wydawać by się mogło, że zdrowe odżywianie nie powinno mieć negatywnych następstw. Jednak w przypadku ortoreksji mogą pojawiać się różne problemy zdrowotne.

Pacjenci nierzadko zmagać się mogą z niedożywieniem. Oprócz tego występować mogą u nich niedobory różnych składników odżywczych, czego następstwem może być niedokrwistość (przy niedoborze żelaza) czy osteoporoza (wskutek przewlekłego niedoboru witaminy D).

Brak dostarczania wszystkich niezbędnych organizmowi substancji może być również przyczyną odczuwanego przez część osób z ortoreksją zmęczenia czy odpowiadać za pojawianie się u nich problemów ze skupieniem uwagi i zapamiętywaniem. Konsekwencją niedoboru różnych substancji odżywczych może być także osłabienie odporności.

Ortoreksja ostatecznie wpływa jednak nie tylko na zdrowie, ale i na funkcjonowanie pacjenta. Skupienie na jedzeniu i unikaniu pewnych produktów żywnościowych może być tak duże, że nie będzie on w stanie skoncentrować się na niczym innym niż swój jadłospis.

Zdarza się, że osoby z ortoreksją otwarcie krytykują zwyczaje żywieniowe innych ludzi, przez co bywają później niezbyt mile widziane w towarzystwie.

Pacjenci borykający się z tym rodzajem zaburzeń odżywiania unikają restauracji czy spotkań rodzinnych związanych z konsumpcją jedzenia, czego następstwem może być stopniowe, coraz to większe wycofywanie się z relacji towarzyskich.

Ortoreksja: rozpoznanie

Obecnie postawienie diagnozy ortoreksji zdecydowanie nie jest łatwe. Trudności wynikają w tym przypadku zarówno z faktu, że niewiele pacjentów obarczonych tym problemem zgłasza się do odpowiednich specjalistów, ale i z tego, że w tej chwili kryteriów diagnostycznych dla ortoreksji nie znajdziemy ani w klasyfikacji ICD-10, ani w klasyfikacji DSM-V.

Ogólnie o problemie tym można mówić wtedy, gdy pacjent obsesyjnie skupia się na – uważanej przez siebie za zdrową – diecie, a do tego działania skupione na przestrzeganiu ustalonego przez siebie jadłospisu zaczynają stawać się najważniejszą i czasami wręcz jedyną aktywnością w jego życiu.

Tutaj zresztą pojawia się odpowiedź na pytanie o to, jak odróżnić dbałość o dietę od ortoreksji. Człowiek, który postanawia zdrowo się odżywiać, nie przejawia obsesyjnej dbałości o jadłospis. Sytuacja, gdzie spożyje on coś, czego wcześniej postanowił unikać, nie prowadzi do odczuwania przez niego niepokoju czy nasilonego poczucia winy.

Warto tutaj wspomnieć o jednym istotnym dotyczącym ortoreksji aspekcie – o różnicowaniu jej z innymi jednostkami. Pod uwagę należy wziąć oczywiście inne zaburzenia odżywiania (m.in. anoreksję), ale i problem należący do całkowicie innej grupy zaburzeń psychicznych, którym są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD, potocznie określane mianem nerwicy natręctw).

Ortoreksja i OCD mają pewne wspólne cechy – w przebiegu obu jednostek pojawiać się mogą chociażby obsesyjne, natrętne myśli. Problemy te odróżnia jednak to, że w przypadku ortoreksji obsesje związane są mimo wszystko z zainteresowaniami pacjenta i dotyczą one tematyki dietetycznej.

Inaczej bywa już w przypadku zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, gdzie obsesyjne myśli miewają dziwaczną tematykę (np. religijną czy erotyczną) i są dla pacjenta przykre i zdecydowanie przez niego nieakceptowane.

Ortoreksja: leczenie

W leczeniu ortoreksji najistotniejsze są dwojakiego rodzaju oddziaływania: wsparcie psychologiczne oraz dietetyczne.

Psychoterapia ma w tym przypadku wiele celów, m.in. ma ona przełamywać występujące u pacjenta nieprawidłowe przekonania dotyczące jedzenia. Oprócz tego podczas terapii ma miejsce poszukiwanie przyczyn wystąpienia zaburzeń odżywiania.

W walce z ortoreksją pomagają również i konsultacje z dietetykiem, który jest w stanie ustalić odpowiedni dla danego pacjenta jadłospis, czyli taki, który będzie jednocześnie zdrowy i obfitujący we wszystkie niezbędne substancje odżywcze.

Leczenie ortoreksji jest jak najbardziej możliwe i bywa ono skuteczne, problemem bardzo jednak często bywa to, aby leczenie to w ogóle rozpocząć. Nierzadko pacjent zmagający się z tym zaburzeniem w ogóle nie zauważa żadnego problemu. Uważa on, że to inne osoby jadają niewłaściwie.

Tutaj zaznacza się bardzo wyraźnie rola najbliższych osoby z ortoreksją. Ich zadaniem są próby pokierowania bliskiego do specjalisty. Można w tym celu chociażby pokazywać mu, które obszary jego życia znacznie zubożały ze względu na nadmierne zainteresowanie tematyką odżywiania.

Bardzo możliwe jest to, że zanim ostatecznie pacjent zdecyduje się udać do specjalisty, minie dość dużo czasu. Warto uzbroić się jednak w cierpliwość, ponieważ, jak wspomniano wcześniej, konsekwencje nieleczonej ortoreksji mogą być naprawdę poważne.

Czytaj też:

lek. Tomasz Nęcki