Niektórzy twierdzą, że są dobre na wszystko. Czy adaptogeny naprawdę działają?

Niektórzy sądzą, że są dobre na wiele dolegliwości - jeśli nie na wszystko. Do pielęgnacji i na uspokojenie, na pracę mózgu i dla urody. To wszystko jakoby właściwości substancji nazywanych adaptogenami. Czym są adaptogeny? I – przede wszystkim – czy w ogóle działają korzystnie na organizm?

Czym są adaptogeny? Jak działa adaptogen? 

Zwolennicy adaptogenów twierdzą, że wiedza o nich liczy sobie już setki, jeśli nie tysiące lat. Miały być stosowane dla zdrowia i urody, dla odporności i siły, a nawet... dla płodności i potencji.

W Związku Radzieckim w latach 40. ubiegłego stulecia (prawie) profesjonalnie podjęto ten temat, prowadząc badania naukowe, które miały na celu znalezienie substancji zwiększającej psychofizyczną wytrzymałość żołnierzy.

To ponoć Mikołaj (Nikolaj) Łazariew, radziecki farmakolog, użył po raz pierwszy określenia „adaptogeny” jako nazwy zbiorczej dla substancji o nieswoistym działaniu. Współcześnie jego badania określa się jako pseudonaukowe. 

W latach 70. XX wieku, wraz z postępem technologicznym, szukano syntetycznych adaptogenów, celem znalezienia substancji kompleksowo działających na organizm. Radzieccy naukowcy testowali swoje zdobycze na sportowcach, ale też górnikach i kierowcach. 

Ponoć po adaptogeny sięgał sam Walerij Władimirowicz Polakow, kosmonauta, który spędził rok i dwa miesiące na stacji na orbicie. Radzieccy sportowcy, którzy wrócili z olimpiady w Monachium w 1972 roku z workiem medali, podobno również zawdzięczali swoje sukcesy adaptogenom.

Nic dziwnego, że reszta świata zaczęła pytać, czym są adatogeny i jak je stosować, choć w oczywisty sposób można między bajki włożyć zapewnienia radzieckiej federacji, że poza adaptogenami tamtejsi sportowcy nic nie stosowali.

Adaptogeny - działanie na organizm 

Sądzi się, że adaptogeny mogą zwiększać odporność na czynniki zewnętrzne, takie jak temperatura, hałas, stres, duży i długi wysiłek fizyczny. Adaptogeny wspierają ponoć nie tylko ciała, ale i umysły, korzystnie wpływając na procesy myślowe i odbiór bodźców zmysłowych.

Uważa się, że adaptogeny mogą zmniejszać poziom stresu już na poziomie komórkowym. Ponadto wśród ich atutów wymienia się korzystny wpływ na siłę mięśni, obniżenie poziomu cukru i cholesterolu, a także ciśnienia. To nie koniec zalet.

Na liście jest m.in. korzystny wpływ na mózg, zmniejszenie napięć i lęków, poprawa wydolności wątroby i jakości snu. Jak działają adaptogeny? Uważa się, że ich doskonały wpływ na organizm to efekt działania na układ hormonalny, na układy enzymatyczne i na rdzeń nadnerczy, który odpowiada m.in. za produkcję dopaminy, ale też adrenaliny i noradrenaliny.

Gdzie można kupić adaptogeny? 

Adaptogeny można znaleźć w sprzedaży w internecie lub w niektórych aptekach, jako składniki kosmetyków czy suplementów diety – w kapsułkach, proszkach i płynach. Tę ostatnią postać uważa się za najlepiej przebadaną. Które adaptogeny mają udowodnioną skuteczność?

Najbardziej znany adaptogen - ashwagandha

Ashwagandha, jak stwierdzono, może zmniejszać stany napięcia nerwowego i korzystnie wpływać na pamięć i koncentrację. Regularnie spożywana ashwagandha może uspokajać, zmniejszać dolegliwości bólowe.

Uważa się, że może również zmniejszać ryzyko rozwoju niektórych nowotworów i mieć działanie przeciwbakteryjne. Zwyczajowo poleca się ją, aby łagodzić dolegliwości menopauzalne. Ponoć wpiera także męską płodność i pomaga pacjentom z niedoborami żelaza.

Adaptogeny: cytryniec chiński i różeniec górski

Cytryniec chiński zawiera fitoskładniki. To właśnie te substancje pozytywnie wpływają na wątrobę i na mózg. Adaptogeny działają też przeciwutleniająco, jak również mogą obniżać poziom kortyzolu, poprzez wpływ na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza. W niektórych badaniach wykazano korzystny wpływ adaptogenów z cytryńca chińskiego na poziom cholesterolu, pracę wątroby i układu krążenia.

Różeniec górski uważany jest z kolei za substancję korzystnie działającą na kondycję i wytrzymałość. Ponadto może zmniejszać lęki, uczucie przemęczenia, sprzyjać dobremu wysypianiu się. Różeniec jest ceniony również z uwagi na korzystny wpływ na serce i układ krążenia.

Korzeń maca (żeń-szeń peruwiański)

Korzeń maca jest bogaty w witaminy i minerały. To źródło witamin z grupy B, witaminy C, a także boru, cynku, miedzi, selenu i żelaza. Dzięki temu ma działanie bakteriobójcze i pobudzające układ odpornościowy do działania. Jako adaptogen sprzyja zmniejszeniu napięcia i stresu.

Uważa się, że działa korzystnie na kobiety w okresie menopauzy, zmniejszając dolegliwości charakterystyczne dla tego okresu. Ponadto korzeń maca ma korzystny wpływ na układ krążenia, poprzez obniżenie poziomu cholesterolu, zmniejszenie ryzyka miażdżycy czy obniżenie ciśnienia.

Adaptogeny - skuteczność. Czy adaptogeny naprawdę działają?

Choć niektóre badania istotnie wykazują, że wymienione substancje mogą mieć korzystny wpływ na organizm, warto mieć na uwadze, że brakuje w tym zakresie szeroko zakrojonych randomizowanych badań. Analizy dotyczące efektywności i możliwości medycznego wykorzystania adaptogenów wciąż trwają.

Adaptogeny, w przypadku np. zaburzeń lękowych, mogą wspierać, ale nie zastąpią odpowiedniej terapii farmaceutykami lub psychoterapii. W stanach przemęczenia czy wzmożonego wysiłku mogą korzystnie działać na organizm, jednak przy założeniu, że kompleksowo dbamy o siebie. 

Adaptogeny mogą w pewnym stopniu poprawić metabolizm czy odporność, ale należy pamiętać, że nie są remedium na wszystko. Ich stosowanie warto omówić z lekarzem, nie rezygnując przy tym - w razie potrzeby – z konwencjonalnego leczenia, lecz holistycznie czerpać z osiągnięć farmacji i ziołolecznictwa. Pamiętajmy, że substancje roślinne mogą mieć też wpływ na wchłanianie niektórych leków.

Katarzyna Głuszak