Dieta uszczelniająca jelita w chorobach reumatycznych

Jedną z przyczyn chorób autoimmunologicznych, do których należy m.in. RZS, jest zespół nieszczelnego jelita. Dieta w chorobach reumatycznych powinna zatem eliminować produkty, które mogą niekorzystnie wpływać na szczelność bariery jelitowej: gluten, mleko i jajka. Inną dietą leczniczą stosowaną w RZS jest dieta niskoantygenowa. Zobacz zasady diety uszczelniającej jelita z przykładowym jadłospisem i listę leczniczych produktów zmniejszających stan zapalny w chorobach reumatycznych.

Spis treści

1. Jakie są przyczyny chorób reumatycznych?
2. Mechanizm powstawania nieszczelności jelitowej
3. Dieta uszczelniająca jelita w leczeniu chorób reumatycznych
4. Dieta uszczelniająca jelita - przykładowy dzienny jadłospis
5. Wychodzenie z diety uszczelniającej jelita
6. Lecznicze produkty łagodzące stany zapalne w chorobach reumatycznych

Jakie są przyczyny chorób reumatycznych?

Zapalne schorzenia reumatyczne – m.in.: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), reaktywne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, toczeń, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów – zalicza się do chorób autoimmunologicznych (z autoagresji). U ich podłoża leży nadmierna aktywność układu odpornościowego, który zaczyna atakować własne tkanki, czego następstwem jest stan zapalny. Co aż do tego stopnia „irytuje” układ immunologiczny, że wywołuje chorobę? Czy można wpłynąć na tę niekorzystną sytuację? Organizm człowieka kontaktuje się ze światem zewnętrznym między innymi poprzez skórę oraz jelito cienkie. Gdyby tak rozprasować znajdujące się w jelicie kosmki jelitowe, utworzyłyby one powierzchnię kortu tenisowego (200 m²)! I m.in. dlatego tuż pod spodem znajduje się aż 70-80 proc. komórek układu immunologicznego. Jest to najdłuższa granica, której musi on bronić przed atakiem wrogich substancji. Tworzy ją pojedyncza warstwa komórek nabłonka jelitowego (enterocytów) sklejonych różnymi białkami, które mają za zadanie przepuszczać pewne substancje, a inne hamować. U zdrowej osoby ta bariera jest szczelna i ściśle kontrolowane jest to, co przedostaje się z jelita do wnętrza organizmu.

Zdarza się jednak, że białka łączące komórki nabłonka jelitowego otwierają się, a czasem same enterocyty są zniszczone. Wówczas powstają mikroskopijne „dziurki”, przez które do organizmu dostają się niepożądane substancje – nie do końca strawione fragmenty białek czy to z pokarmu, czy z mikroorganizmów. Ten patologiczny stan nazywany jest zespołem nieszczelnego jelita. Zdecydowanie częściej występuje on w chorobach autoimmunologicznych niż u osób zdrowych. Dlaczego jest groźny? Białka są zbudowane z kilkudziesięciu aminokwasów. Każde białko – kukurydzy, myszy, człowieka – jest inne, ale pewne sekwencje aminokwasów mogą się w nich powtarzać. Szczelna bariera jelitowa zwykle nie przepuszcza fragmentów peptydów (połączonych między sobą aminokwasów), tylko pojedyncze aminokwasy. Ale jeśli nie działa, to przedostają się przez nią sznury aminokwasów, na które układ immunologiczny zaczyna reagować stanem zapalnym lub produkuje przeciwciała, które „czepiają się” tych nie w pełni strawionych fragmentów białek. Jeżeli peptydy, które się przedostały, przypominają jakieś białka w naszym organizmie (np. część białek stawów), to przeciwciała atakują nie tylko to, co się dostaje do organizmu z zewnątrz, ale też własne tkanki.

Uszczelnienie bariery jelitowej może mieć kluczowe znaczenie w terapii chorób autoimmunologicznych

Mechanizm powstawania nieszczelności jelitowej

W 2001 r. dr Alessio Fasano, gastroenterolog z Massachusetts General Hospital w Bostonie, odkrył mechanizm powstawania nieszczelności jelitowej. Wpływ na to mają dwa czynniki, które otwierają białka znajdujące się między enterocytami: lipopolisacharydy bakterii (fragmenty ich błony komórkowej) oraz gluten (białko znajdujące się w pszenicy, życie, jęczmieniu). Badacz zauważył, że usunięcie czynnika wywołującego osłabienie bariery jelitowej powoduje wyciszenie i ustąpienie choroby z dziedziny autoagresji, np. celiakii. Dziś wiemy, że choroby autoimmunologiczne zależą od trzech czynników:

• predyspozycji genetycznej,
• jakiegoś czynnika środowiskowego (np. przełom hormonalny, jak ciąża czy menopauza, infekcje bakteryjne, wirusowe, długa seria antybiotykoterapii),
• nieszczelności jelitowej.

Na pierwsze dwa elementy nie mamy wpływu, ale mamy kontrolę nad ostatnim z nich. Dr Fasano twierdzi, że uszczelnienie bariery jelitowej może mieć kluczowe znaczenie w terapii chorób autoimmunologicznych, w tym zapalnych schorzeń reumatycznych.

Dieta uszczelniająca jelita w leczeniu chorób reumatycznych

Z tego powodu dieta w chorobach reumatycznych eliminuje produkty, które mogą niekorzystnie wpływać na szczelność bariery jelitowej. Na pewno powinna to być dieta bezglutenowa. Ale czasami to nie wystarcza, gdyż istnieje pewna grupa pokarmów, które zawierają białka zbliżone do glutenu, i organizm może reagować na nie na zasadzie tzw. reakcji krzyżowych, czyli tak samo jak na gluten. Wykazano, że u 50 proc. pacjentów z celiakią (na tej grupie jest najwięcej badań, jeśli chodzi o gluten) takie reakcje występują w stosunku do nabiału. W tym przypadku niejedzenie glutenu, a jedzenie nabiału potęguje nieszczelność jelitowa i podtrzymuje reakcję zapalną, dlatego u części pacjentów eliminujących tylko gluten z diety nie ma znacznej poprawy stanu zdrowia.

Według autorskiego podejścia Małgorzaty Desmond, która zajmuje się intensywną terapią żywieniową w chorobach reumatycznych, pacjenci dostają do wyboru trzy diety.

1. Dieta bez glutenu, mleka i jajek

Najłatwiejsza jest dieta bezglutenowa, bezmleczna i bezjajeczna, ale bywa niewystarczająca, ponieważ mogą istnieć inne białka, które w mechanizmie reakcji krzyżowych (lub inaczej) będą stymulować układ immunologiczny i przez to utrzymywać stan nieszczelności jelitowej. Tak prawdopodobnie jest, jeśli po 3-4 miesiącach stosowania diety wykluczającej gluten, mleko i jajka nie pojawiają się oznaki poprawy. Wtedy konieczna jest dieta niskoantygenowa.

2. Dieta niskoantygenowa

Dieta niskoantygenowa eliminuje produkty, które w różny sposób mogą niekorzystnie wpływać na szczelność bariery jelitowej: nabiał, zboża ogółem, jajka, rośliny strączkowe, w niektórych przypadkach także orzechy i pestki. Co można jeść? Mięso, ryby, drób, owoce, warzywa, kokos, awokado, oliwę, oliwki, słodkie ziemniaki, ewentualnie bulwy yam (pochrzyn) czy banany plantan (gotowane). Ta opcja diety zdaje się dawać największe szanse na poprawę stanu zdrowia, ale trzeba rygorystycznie przestrzegać zaleceń. Dietę stosuje się przez 6-12 miesięcy w zależności od schorzenia. W przypadku istnienia markerów choroby (np. przeciwciał) czy markerów stanu zapalnego po 3 miesiącach sprawdza się, czy miano tych przeciwciał spada, czy zmniejsza się stan zapalny. Czasami efekt terapeutyczny weryfikuje się wyłącznie poprzez subiektywne odczucia pacjenta.

3. Indywidualny program dietetyczny

Trzeci rodzaj diety uszczelniającej jelita ustala się na podstawie pogłębionej diagnostyki reakcji krzyżowych w stosunku do glutenu. Można ją stosować od początku albo jako wychodzenie z diety niskoantygenowej. Najpierw wykonuje się test, który sprawdza, czy organizm reaguje na inne produkty podobnie jak na gluten. Bada się nie tylko przeciwciała IgG, ale też – co nie jest powszechne – IgA. Ten test pomaga ułożyć dietę według indywidualnych reakcji układu immunologicznego, ale zawsze zakłada się, że w 100 proc. nie jest dokładny. Dlatego przez pierwsze 8 tygodni powinno się stosować dietę niskoantygenową, a potem wprowadzać inne produkty na podstawie wyników testu z dużą ostrożnością i obserwować objawy.

Wychodzenie z diety uszczelniającej jelita

Wychodzenie z diety niskoantygenowej po 6 czy 12 miesiącach (w zależności od wyników badań krwi i samopoczucia pacjenta) polega na stopniowym wprowadzaniu pojedynczych produktów (oprócz glutenu) co 3-4 tygodnie i obserwowaniu reakcji organizmu. Po 2 miesiącach można powtórnie wykonać test. Dr Aristo Vojdani, wybitny immunolog, który w latach 80. XX wieku wymyślił wszystkie testy na nietolerancję pokarmową, a teraz je udoskonalił, twierdzi, że jeśli po 12 miesiącach diety eliminacyjnej i po powtórnym wprowadzeniu produktów w teście nadal utrzymują się przeciwciała, produkty te trzeba wykluczyć już na stałe. Sensem diety eliminacyjnej jest wyciszenie stanu zapalnego, który nasila objawy choroby i niszczy stawy. Działanie przeciwzapalne diety polega nie tylko na wykluczeniu produktów, które w niekorzystny sposób stymulują układ immunologiczny, ale też na wprowadzeniu produktów o działaniu przeciwzapalnym.