Dieta na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Przestrzeganie właściwej diety ma ogromne znaczenie przy reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS). Narzekasz na silne bóle i sztywnienia stawów? Zmień swój codzienny jadłospis! Sprawdź, jakie produkty pomogą ci złagodzić dolegliwości reumatyczne i odzyskać dobre samopoczucie, a jakich lepiej unikać, żeby zmniejszyć stan zapalny.

Spis treści

1. Dieta reumatoidalne zapalenie stawów - czym jest RZS?
2. Czy dieta wpływa na reumatoidalne zapalenie stawów, RZS?
3. Dieta na reumatoidalne zapalenie stawów, RZS – wyniki badań naukowych
4. Dieta na reumatoidalne zapalenie stawów, RZS - co jeść? Produkty zalecane
5. Dieta na reumatoidalne zapalenie stawów, RZS - produkty przeciwwskazane

Dieta na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) pozwoli ci zmniejszyć dolegliwości bólowe. Reumatoidalne zapalenie stawów, zwane do niedawna gośćcem, to przewlekły stan zapalny, który odpowiada za dotkliwy ból, sztywnienie oraz ograniczenie ruchomości stawów. Wśród przyczyn reumatyzmu wymienia się czynniki genetyczne i hormonalne, palenie papierosów oraz długotrwały stres. Ale nie tylko.

Dieta reumatoidalne zapalenie stawów - czym jest RZS?

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą przewlekłą o podłożu zapalnym, w której zwyrodnieniu ulega tkanka łączna budująca różne struktury stawów. To choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy funkcjonuje nieprawidłowo, atakuje własne komórki, traktując je jak intruza i prowadząc do ich zniszczenia. Źródło choroby nie zostało jednoznacznie rozpoznane, jednak zwraca się uwagę na kombinację czynników genetycznych i środowiskowych. W RZS stawy zajmowane są symetrycznie. W początkowych stadiach zmiany zapalne dotyczą stawów palców, nadgarstków, stóp i kolan. W późniejszym etapie również barków, łokci oraz bioder. RZS prowadzi do niepełnosprawności lub inwalidztwa. Dotyczy najczęściej kobiet po 40. roku życia. Objawia się bólem i obrzękiem zaatakowanych stawów oraz poranną sztywnością trwającą co najmniej 1 godzinę. Na reumatoidalne zapalenie stawów choruje ok. 1% populacji światowej. W Europie dużo mniej osób zapada na RZS w regionach południowych niż północnych. W Polsce choroba dotyczy 0,5-2% populacji. Reumatoidalne zapalenie stawów wyraźnie obniża jakość życia chorych i wpływa na jego długość.

Czy dieta wpływa na reumatoidalne zapalenie stawów, RZS?

Podstawowym sposobem leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów jest terapia farmakologiczna różnego rodzaju. Odpowiednio dobrane leki pozwalają uzyskać remisję choroby u dużej części osób. Nie pozostają one jednak obojętne dla organizmu i mają wiele skutków ubocznych. W leczeniu RZS wciąż dosyć sceptycznie podchodzi się do roli diety mimo ewidentnych, coraz bardziej licznych dowodów na jej skuteczność w poprawie jakości życia i wyciszaniu stanów zapalnych. Istotny jest również fakt, że coraz częściej potwierdza się hipotezę tzw. „osi jelita stawy” – silnego wpływu stanu jelit na zachorowanie i przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów. Osoby z RZS często cierpią na problemy przewodu pokarmowego – dyspepsję (niestrawność), podrażnienia i owrzodzenia błon śluzowych, zaparcia lub biegunki. Stwierdzono zależność między składem mikrobioty jelitowej a zachorowalnością na RZS. Duże znaczenie ma obecność w jelitach bakterii Prevotella copri, która wielokrotnie częściej występuje u osób z zapaleniem stawów niż u zdrowych. Dieta stosowana w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS), podobnie jak w przypadku wszystkich chorób autoimmunologicznych, ma za zadanie nie stymulować układu odpornościowego oraz redukować toczące się w organizmie przewlekłe stany zapalne.

Dieta na reumatoidalne zapalenie stawów, RZS – wyniki badań naukowych

Związek między dietą a reumatyzmem jest analizowany od lat 30-tych XX wieku. Już badania z 1989 roku obejmujące ponad 1000 pacjentów wykazały, że produktami, które pogarszają kondycję osób chorujących na reumatoidalne zapalenie stawów są: nabiał, czerwone mięso, cukier, tłuszcz (dziś wiadomo już, że chodzi głównie o utwardzone tłuszcze trans), sól, kofeina i rośliny psiankowate. Opierając się na obecnym stanie wiedzy, za polecane uznaje się cztery sposoby postępowania dietetycznego.

• 7-dniowa głodówka

Na podstawie badań prowadzonych przez Frasera i współpracowników oraz Michalsena i współpracowników stwierdzono, że głodówka trwająca 7-10 dni wpływa pozytywnie na obniżenie we krwi wskaźników stanu zapalnego oraz zmniejsza objawy RZS. Pokarmy dozwolone podczas postu obejmowały bulion warzywny, herbaty ziołowe, czosnek, natkę pietruszki, ekstrakty soków z marchwi, buraka i selera naciowego, a także wywar z ziemniaków. Wszystkie badania dotyczące głodówki przy RZS wykazały zmniejszenie opuchlizny stawów, bólu oraz markerów stanu zapalnego – OB i CRP. Głodówka nie powinna być stosowana samodzielnie, a jedynie po konsultacji z lekarzem. Podobne efekty można osiągnąć, stosując zrównoważone odżywianie oparte na właściwych produktach.

• Dieta wegańska

Stosowanie diety wegańskiej czyli opartej jedynie na warzywach i owocach powoduje obniżenie poziomu w organizmie substancji prozapalnych: cytokin, leukotrienów i interleukin. U osób badanych na diecie wegańskiej obserwuje się redukcję bólu i sztywności stawów. Prawdopodobne mechanizmy działania diety są związane z eliminacją z jadłospisu żywności zawierającej antygeny, które stymulują układ odpornościowy. Pożądanym modyfikacjom ulega również mikroflora jelitowa.

• Dieta śródziemnomorska

Dieta śródziemnomorska jest najczęściej polecanym sposobem odżywiania w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Wielokrotnie wykazano jej leczniczy wpływ. Dieta śródziemnomorska opiera się na spożywaniu dużej ilości warzyw bogatych w związki bioaktywne, ryb zawierających przeciwzapalne kwasy tłuszczowe omega-3, nieprzetworzonych węglowodanów oraz oliwy z oliwek dostarczającej kwasu oleinowego. Dodatkowo bardzo niewielkie spożycie nabiału i czerwonego mięsa oraz umiarkowane picie czerwonego wina sprawia, że dieta ma silny potencjał antyoksydacyjny. Przekłada się to na wyraźne zmniejszenie wytwarzania i aktywacji czynników prozapalnych w organizmie. U osób stosujących dietę śródziemnomorską wielokrotnie zaobserwowano redukcję bólu i sztywności stawów, a także poprawę witalności.

• Dieta eliminacyjna

W reumatoidalnym zapaleniu stawów zaleca się wykluczenie z diety pokarmów alergizujących oraz wywołujących nietolerancje. Wykazano bowiem, że antygeny w żywności mogą pogarszać stan chorych z RZS. Mówi się, że odporność w 70% zależy od jelit. Kontakt komórek odpornościowych znajdujących się w jelitach z antygenami z pożywienia nasila nieprawidłowe reakcje układu odpornościowego, które są przyczyną chorób z autoagresji. Ponadto osoby leczone niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi cechują się większą przepuszczalnością nabłonka jelit, co sprawia, że przez jelita do krwi przechodzą alergeny będące kolejnym niepożądanym stymulantem układu odpornościowego. Nie wszystkie badania naukowe jednoznacznie potwierdzają konieczność eliminacji antygenów z żywności, jednak część z nich wskazuje wyraźnie, że alergeny pokarmowe są potencjalnymi wyzwalaczami komórek układu immunologicznego prowadzącymi do zapalenia poprzez aktywację makrofagów i innych komórek efektorowych.

Dieta na reumatoidalne zapalenie stawów, RZS - co jeść? Produkty zalecane

1. Warzywa i owoce – dieta osoby z chorobą o podłożu zapalnym powinna być oparta na warzywach i owocach. Codziennie powinno się zjadać 500-700 g warzyw i 300-500 g owoców. Są to pokarmy bardzo bogate w witaminy, składniki mineralne oraz antyoksydanty, np. polifenole, karotenoidy. Dieta oparta na warzywach ma silny potencjał przeciwzapalny i jest skuteczna w leczeniu wielu chorób przebiegających z przewlekłym zapaleniem.

2. Tłuste ryby morskie – łosoś, makrela, śledź, sardynki, tuńczyk i inne ryby morskie dostarczają kwasów tłuszczowych omega-3 o silnym działaniu przeciwzapalnym, których w przeciętnej diecie jest drastycznie za mało. Liczne badania pokazują, że przyjmowanie omega-3 zmniejsza liczbę obrzękniętych stawów i ich bolesność, skraca poranną sztywność stawów, wydłuża czas do wystąpienia zmęczenia po przebudzeniu i zwiększa siłę uścisku, a generalizując – zmniejsza aktywność choroby. Spożywanie tłustych ryb co najmniej 2 razy w tygodniu oraz suplementacja kwasów tłuszczowych omega-3 ma kluczowe znaczenie dla zmniejszenia objawów i postępowania choroby.

3. Produkty pełnoziarniste – kasze, ryż, płatki zbożowe, czy razowe pieczywo są źródłem błonnika. Badania co do skuteczności błonnika w redukowaniu markerów stanu zapalnego we krwi są niejednoznaczne. Niektóre wykazują jego wysoką aktywność, inne – brak efektów. Mimo tych niezgodności błonnik pokarmowy jest bardzo istotny zdrowotnie, dlatego warto włączyć go do diety.

4. Nasiona roślin strączkowych – dostarczają błonnika, soli mineralnych i przeciwutleniaczy o działaniu przeciwzapalnym.

Najlepsze produkty przy RZS

Polecamy

Autor: Time S.A

Indywidualnie dobrana dieta pozwoli Ci jeść zdrowo i smacznie, nawet gdy lekarz zalecił Ci dietę leczniczą. Skorzystaj z JeszCoLubisz, innowacyjnego systemu dietetycznego online od Poradnika Zdrowie i zadbaj o swoje zdrowie i dobre samopoczucie. Ciesz się profesjonalnie skomponowanym menu i stałym wsparciem dietetyka już dziś!

Dowiedz się więcej

Dieta na reumatoidalne zapalenie stawów, RZS - produkty przeciwwskazane

Osoby chorujące na reumatoidalne zapalenie stawów przede wszystkim muszą wyeliminować z diety bardzo silnie prozapalne tłuszcze trans. Znajdują się one w twardych margarynach, sklepowych słodyczach, pączkach, drożdżówkach, żywności fast food, kostkach rosołowych i niektórych daniach gotowych. Oznacza to, że z diety trzeba wykluczyć żywność wysoko przetworzoną.

Niewskazany jest również cukier i alkohol. Wyniki badań wykazują związek między nasileniem objawów RZS a częstością spożywania alkoholu. W diecie należy zwrócić uwagę na ograniczenie spożycia czerwonego mięsa oraz mleka, które przez wiele osób jest nietolerowane.

Brakuje jednoznacznych badań wskazujących na negatywny wpływ spożycia nabiału na przebieg choroby, jednak analiza indywidualnych przypadków pozwala stwierdzić, że nabiał rzeczywiście nasila objawy RZS.

Pozostałe produkty, które trzeba ograniczyć to:

• żywność smażona i grillowana – produkty przygotowywane w ten sposób w wysokiej temperaturze brązowieją, co jest typowym procesem nazywanym reakcją Maillarda, Bardzo szkodliwymi związkami chemicznymi powstającymi podczas tej reakcji są końcowe produkty glikacji (AGE). Brakuje jednoznacznych dowodów na związek AGE z RZS, nie ma jednak wątpliwości, że związki te nasilają stan zapalny w organizmie. Dlatego warto przynajmniej 3-4 razy w tygodniu smażenie zamienić na gotowanie, duszenie i pieczenie
• produkty alergizujące i nietolerowane – w związku ze zwiększoną przepuszczalnością nabłonka jelit żywność wywołująca alergie i nietolerancje pokarmowe jest jeszcze bardziej szkodliwa niż w przypadku osób zdrowych, gdyż łatwiej przenika do krwi i mocniej pobudza układ immunologiczny, co z kolei nasila stany zapalne. W przypadku RZS warto wykonać testy na alergie i nietolerancje pokarmowe i zastosować dietę eliminującą problematyczne produkty.
• warzywa psiankowate – pomidor, papryka, ziemniak i bakłażan mogą być problematyczne z powodu zawartości alkaloidów. To, czy nasilają RZS, jest kwestią bardzo indywidualną i wymagającą sprawdzenia. Warto wykluczyć z diety psiankowate na 2 tygodnie i obserwować, czy objawy choroby są mniej dotkliwe. Następnie znowu je jadać, analizując, czy ból i opuchlizna stawów nie nasila się
• orzechy i nasiona – są kwestią sporną, gdyż są bardzo bogate odżywczo. Jednocześnie stanowią jednak źródło kwasów tłuszczowych omega-6, których przeciętna dieta dostarcza za dużo. Orzechy i pestki bogate w omega-6 to orzeszki ziemne (które botanicznie nie są orzechami), migdały, sezam, pestki dyni i słonecznika. Ich ilość należy kontrolować w diecie.

Źródła:

1.    Khanna S. i in., Managing rheumatoid arthritis with dietary interventions, Frontiers in Nutrition, 2017, https://doi.org/10.3389/fnut.2017.000522.    https://www.frontiersin.org/files/Articles/301603/fnut-04-00052-HTML/image_m/fnut-04-00052-t001.jpg3.    Meyfroidt S. i in, Nutritional interventions in the management of rheumatoid arthritis: A review of the literature, http://www.reumanet.be/sites/default/files/170914_PosterNutrition.pdf4.    Tatara T. i in., Rola diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów – przegląd systematyczny badań, Medycyna Rodzinna, 2015, 2, 70-78 5.    Foods and arthritis, http://pcrm.org/sites/default/files/pdfs/health/pv_arthritis.pdf6.    Wnęk D., Produkty żywnościowe pomocne w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, https://dieta.mp.pl/diety/diety_w_chorobach/132476,produkty-zywnosciowe-pomocne-w-leczeniu-reumatoidalnego-zapalenia-stawow7.    Nowak A. i in., Assessment of the nutritional value of food rations of women with rheumatoid arthritis, Reumatologia, 2012, 50(6), 487-4928.    https://www.prevention.com/food/diet-changes-for-rheumatoid-arthritis9.    Parkinson L. i in., Oleocanthal, a phenolic derived from virgin olive oil: A review of the beneficial effects on inflammatory disease, International Journal of Molecular Sciences, 2014, 15(7), 12323-1233410.    https://www.everydayhealth.com/hs/rheumatoid-arthritis-treatment-management/foods/

Aleksandra Żyłowska-Mharrab