Oświadczenie żywieniowe i zdrowotne - co oznaczają? Czy mogą wprowadzać w błąd?

Weryfikacja

Autor: Aleksandra Żyłowska-Mharrab, dietetyk, technolog żywności, edukator

Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne ściśle reguluje prawo żywnościowe. Na pewno nie raz widziałaś informację „zawiera tylko naturalnie występujące cukry” albo „sterole i stanole roślinne obniżają poziom cholesterolu we krwi”. Są to przykłady przydatnych informacji o właściwościach odżywczych poszczególnych produktów. Co dokładnie oznaczają i jakie informacje o produktach zawierają? Zobacz przykładowe oświadczenia zdrowotne.

Etykiety produktów spożywczych są pełne informacji. Znajdziesz wśród nich wartość odżywczą w 100 g i w porcji, listę składników czy potencjalnych alergenów. Nazwy produktów spożywczych nie mogą wprowadzać w błąd, a prawo żywnościowe ściśle określa definicje wielu z nich. Masło musi być masłem, czyli powstawać z mleka krowiego i zawierać 82% tłuszczu, parówki z indyka to co innego niż parówki z indykiem. Na produktach można znaleźć wiele istotnych informacji o właściwościach produktów spożywczych. Są to tzw. oświadczenia żywieniowe i zdrowotne.

Spis treści

1. Co to jest oświadczenie żywieniowe?
2. Co oznaczają oświadczenia żywieniowe?
3. Co to jest oświadczenie zdrowotne?
4. Przykładowe oświadczenia zdrowotne
5. Co mi jako konsumentowi dają oświadczenia żywieniowe i zdrowotne?
6. Czy oświadczenia żywieniowe i zdrowotne mogą wprowadzać w błąd?

Co to jest oświadczenie żywieniowe?

Oświadczenie żywieniowe, zgodnie z definicją, oznacza każde oświadczenie umieszczone na etykiecie produktu spożywczego, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że dana żywność ma szczególne właściwości odżywcze ze względu na:

• energię (wartość kaloryczną), którą dostarcza, dostarcza w zmniejszonej lub zwiększonej ilości lub której nie dostarcza.
• substancje odżywcze lub inne substancje, które zawiera, które zawiera w zmniejszonej lub zwiększonej ilości lub których nie zawiera.

Co oznaczają oświadczenia żywieniowe?

W Polsce funkcjonuje lista zatwierdzonych oświadczeń żywieniowych. Aby takie oświadczenie mogło pojawić się na produkcie, musi on spełniać konkretne warunki. Oświadczenie żywieniowe może brzmieć dokładnie tak samo, jak na liście poniżej lub mieć taki sam sens dla konsumenta. Z jakimi oświadczeniami żywieniowymi możesz spotkać się na etykietach i co one oznaczają?

• Niska wartość energetyczna – dla żywności stałej, która zawiera nie więcej niż 40 kcal w 100 g lub płynnej, która dostarcza nie więcej niż 20 kcal w 100 ml.
• Zmniejszona wartość energetyczna – co najmniej 30% mniej kalorii niż standardowa wersja danego produktu ze wskazaniem, co sprawiło, że ten produkt jest mniej kaloryczny.
• Nie zawiera kalorii – tak oznaczona może być żywność, która zawiera do 4 kcal/100 ml, a w przypadku słodzików – maksymalnie 0,4 kcal w porcji, która siłą słodzenia odpowiada słodkości łyżeczki (6 g) sacharozy czyli cukru stołowego.
• Niska zawartość tłuszczu – gdy w produkcie znajduje się maksymalnie 3 g tłuszczu w 100 g lub 1,5 g tłuszczu w 100 ml.
• Nie zawiera tłuszczu – żywność może być tak oznaczona, gdy zawiera nie więcej niż 0,5 g tłuszczu w 100 g.
• Niska zawartość tłuszczów nasyconych – ilość tłuszczów nasyconych i kwasów tłuszczowych „trans” nie może być większa niż 1,5 g/100 g lub 0,75 g/100 ml. W obu przypadkach kwasy tłuszczowe nasycone i izomery trans kwasów tłuszczowych nie mogą dostarczać więcej niż 10 % wartości energetycznej.
• Nie zawiera tłuszczów nasyconych – ilość tłuszczów nasyconych i kwasów tłuszczowych „trans” nie może być większa niż 0,1 g/100 g lub 100 ml.
• Niska zawartość cukrów – w żywności nie może znajdować się więcej niż 5 g w 100 g produktów stałych i 2,5 g w 100 ml produktów płynnych.
• Nie zawiera cukrów – produkt może zawierać maksymalnie 0,5 g cukrów w 100 g lub 100 ml.
• Bez dodatku cukrów – takie oświadczenie może pojawić się na produktach spożywczych, do których nie dodano żadnych cukrów prostych, dwucukrów (sacharozy, glukozy, fruktozy, syropu glukozowo-fruktozowego i innych) ani żadnych substancji o właściwościach słodzących. Produkt „bez dodatku cukru” musi również posiadać na etykiecie informację, że zawiera naturalnie występujące cukry.
• Niska zawartość sodu/soli – gdy w produkcie znajduje się nie więcej niż 0,12 g sodu w 100 g lub 100 ml.
• Bardzo niska zawartość sodu/soli – gdy w produkcie znajduje się nie więcej niż 0,12 g sodu w 100 g lub 100 ml. Wyjątkiem są wody inne niż naturalne wody mineralne. Te niskosodowe mogą zawierać do 2 mg sodu w 100 ml.
• Bardzo niska zawartość sodu/soli – to nie więcej niż 0,04 g sodu w 100 g lub 100 ml produktu.
• Nie zawiera sodu/soli – takie oświadczenie można umieścić na żywności, w której znajduje się nie więcej niż 0,005 g sodu w 100 g lub 100 ml.
• Bez dodatku sodu/soli – taka żywność nie może zawierać dodanej soli, a dodatkowo sód zawarty w niej naturalnie nie może przekraczać 0,12 g na 100 g lub 100 ml.
• Źródło błonnika pokarmowego – to oświadczenie producent może umieścić na etykiecie, jeśli produkt dostarcza co najmniej 3 g błonnika w 100 g lub 1,5 g błonnika przypada na 100 kcal żywności.
• Wysoka zawartość błonnika pokarmowego – jest to co najmniej 6 g błonnika w 100 g lub 3 g na 100 kcal.
• Źródło białka – są to produkty spożywcze, w których co najmniej 12% energii dostarcza białko.
• Wysoka zawartość białka – oświadczenie takie oznacza, że produkt dostarcza co najmniej 20% energii z białka.
• Źródło witaminy lub źródło składnika mineralnego – etykieta może zawierać takie oświadczenie, jeśli produkt spożywczy dostarcza co najmniej 15% zalecanego dziennego spożycia dla witaminy lub składnika mineralnego w 100 g lub 100 ml. Zalecane dzienne spożycie określa załącznik do dyrektywy 90/496/EWG i wynosi:

• Wysoka zawartość witaminy lub wysoka zawartość składnika mineralnego – jeśli 100 g lub 100 ml produktu spożywczego pokrywa zapotrzebowanie organizmu na witaminę lub składnik mineralny w co najmniej 30% zalecanego dziennego spożycia.
• Zawiera – dowolny dopuszczony składnik odżywczy lub inną substancje, która nie jest witaminą lub składnikiem mineralnym.
• O podwyższonej zawartości – jeśli produkt spożywczy spełnia warunki dla oświadczenia „źródło”, np. źródło białka, źródło witaminy D, a dodatkowo zawiera co najmniej 30% więcej deklarowanego składnika niż typowe produkty spożywcze z tej samej kategorii.
• O obniżonej zawartości – gdy produkt spożywczy dostarcza co najmniej 30% mniej deklarowanego składnika niż typowe produkty spożywcze z tej samej kategorii. Wyjątkami są mikroskładniki odżywcze – może być ich mniej o 10% – oraz sód (sól) – o 25%.
• Lekki – gdy produkt spełnia takie same warunki jak „o obniżonej zawartości” ze wskazaniem, jakiego składnika jest w produkcie mniej, np. kalorii, tłuszczu, cukru.
• Naturalny
• Źródło kwasów tłuszczowych omega-3 – gdy produkt zawiera przynajmniej 0,3 g kwasu alfa-linolenowego na 100 g i na 100 kcal lub przynajmniej 40 mg kwasów eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego razem na 100 g i na 100 kcal.
• Wysoka zawartość kwasów tłuszczowych omega-3 – gdy produkt zawiera przynajmniej 0,6 g kwasu alfa-linolenowego na 100 g i na 100 kcal lub przynajmniej 80 mg kwasów eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego razem na 100 g i na 100 kcal.
• Wysoka zawartość tłuszczów jednonienasyconych – gdy przynajmniej 45% kwasów tłuszczowych zawartych w produkcie pochodzi z tłuszczów jednonienasyconych. Jednocześnie tłuszcze nienasycone muszą dostarczać co najmniej 20% energii w produkcie.
• Wysoka zawartość tłuszczów wielonienasyconych – gdy przynajmniej 45% kwasów tłuszczowych zawartych w produkcie pochodzi z tłuszczów jednonienasyconych. Jednocześnie tłuszcze nienasycone muszą dostarczać co najmniej 20% energii w produkcie.
• Wysoka zawartość tłuszczów nienasyconych – gdy przynajmniej 70% kwasów tłuszczowych zawartych w produkcie pochodzi z tłuszczów jednonienasyconych. Jednocześnie tłuszcze nienasycone muszą dostarczać co najmniej 20% energii w produkcie.

Co to jest oświadczenie zdrowotne?

Oświadczenie zdrowotne, zgodnie z definicją, oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że istnieje związek pomiędzy kategorią żywności, daną żywnością lub jednym z jej składników a zdrowiem.

Oświadczenie zdrowotne musi być oparte na najnowszej wiedzy naukowej, a jego brzmienie – czytelne i klarowne dla konsumenta.

Oświadczenia zdrowotne dzieli się na:

• Oświadczenia zdrowotne dotyczące funkcji
• odnoszące się do wzrostu, rozwoju i funkcjonowania organizmu,
• odnoszące się do funkcji psychologicznych i zachowania,
• odnoszące się do odchudzania i kontroli masy ciała.
• Oświadczenia zdrowotne dotyczące zmniejszania ryzyka, które odnoszą się do zmniejszania ryzyka wystąpienia lub rozwoju choroby w wyniku stosowania składnika żywności lub produktu spożywczego.

Przykładowe oświadczenia zdrowotne

Lista zatwierdzonych oświadczeń zdrowotnych jest dużo dłuższa niż oświadczeń żywieniowych, ponieważ nie da się ich pogrupować w kategorie. Każde proponowane oświadczenie zdrowotne jest rozpatrywane indywidualnie, bo dotyczy bardzo wąskiego zakresu – wpływu danego składnika żywności lub produktu spożywczego na konkretny aspekt zdrowotny.

Obecnie (grudzień 2021) zatwierdzonych oświadczeń zdrowotnych jest ponad 200, a odrzuconych – ponad 2000. Pełna lista jest na bieżąco aktualizowana przez Komisję Europejską.

Przykładowe oświadczenia zdrowotne dopuszczone do stosowania

• Niezbędne kwasy tłuszczowe są potrzebne do prawidłowego wzrostu i rozwoju dzieci.
• Spożywanie pokarmów/napojów zawierających <nazwa wszystkich użytych niestrawnych węglowodanów> zamiast cukrów powoduje niższy wzrost poziomu glukozy we krwi po ich spożyciu w porównaniu z pokarmami/napojami zawierającymi cukier.
• Węgiel aktywny przyczynia się do zmniejszenia nadmiernych wzdęć po jedzeniu.
• Kwas alfa-linolenowy przyczynia się do utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi.
• Wykazano, że beta-glukany jęczmienia obniżają/redukują poziom cholesterolu we krwi. Wysoki poziom cholesterolu jest czynnikiem ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca.
• Beta-glukany przyczyniają się do utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi.
• Biotyna wspomaga prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.
• Wapń i witamina D pomagają zmniejszyć utratę składników mineralnych z kości u kobiet po menopauzie. Niska gęstość mineralna kości jest czynnikiem ryzyka osteoporotycznych złamań kości.

Co mi jako konsumentowi dają oświadczenia żywieniowe i zdrowotne?

Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne mogą bardzo pomóc robić dobre dla zdrowia i świadome zakupy spożywcze. O ile wiele informacji można wyczytać ze składu produktu spożywczego, o tyle nie każdy zna na pamięć zalecane wartości spożycia witamin (a w zasadzie mało kto zna na pamięć te wartości), białka czy tłuszczu.

Oświadczenie żywieniowe jasno wskazuje, że z konkretnym produktem spożywczym dostarczysz sobie znaczących ilości składnika, na którym ci zależy lub który wykazuje sprecyzowane działanie na na zdrowie.

Ale czy oświadczenie żywieniowe lub zdrowotne zawsze świadczy o tym, że produkt spożywczy jest dobry dla zdrowia?

Czy oświadczenia żywieniowe i zdrowotne mogą wprowadzać w błąd?

Celowe wprowadzanie w błąd konsumenta poprzez umieszczanie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych na etykietach jest zakazane prawnie. Producent nie może umieścić oświadczenia, jeśli żywność nie spełnia ściśle określonych warunków do zastosowania danego oświadczenia.

Masz zatem pewność, że jeśli na produkcie widnieje informacja o zwiększonej zawartości białka, rzeczywiście jest go więcej niż w odpowiednikach tego produktu. Jeśli producent informuje o roli beta-glukanów dla zdrowia, beta-glukany są obecne w produkcie, który sprzedaje.

Może być jednak tak, że po zobaczeniu oświadczenia dasz sobie wolne od sprawdzenia składu i wartości odżywczej. Mózg jest leniwy, lubi upraszczanie procedur. Skoro widzisz coś dobrego na etykiecie (w końcu oświadczenie żywieniowe lub zdrowotne to coś naprawdę dobrego), zapewne wychodzisz automatycznie z założenia, że produkt spożywczy jest dobry dla zdrowia.

Niestety nie zawsze tak jest. Produkty mają się sprzedawać, a producenci eksponują zalety swoich produktów. Wady natomiast nieco przykrywają (zgodnie z prawem nie mogą ich ukryć), umieszczając informacje na niekorzyść z tyłu etykiety, mniejszym drukiem.

Szczególnie zdradliwa okazuje się kwestia dodawania cukru do produktów. Co z tego, że crunchy jest źródłem błonnika, skoro jednocześnie zawiera masę cukru? Co da ci wysoka zawartość witamin w cukierkach, skoro w rzeczywistości cukierki te to praktycznie czysty cukier? Czy obniżona wartość kaloryczna majonezu sprawia, że jest on zdrowszy niż ten standardowy? Niekoniecznie. Może się bowiem okazać, że zamiennik tłuszczu rzeczywiście ma mniej kalorii, ale ogólnie niekorzystnie wpływa na zdrowie.

Pamiętaj zatem – oświadczenie żywieniowe i/lub zdrowotne na etykiecie jest bardzo cenną i pomocną informacją, ale nie daje gwarancji, że produkt ma dobry skład albo jest korzystny dla zdrowia w ogólnym ujęciu.

Aleksandra Żyłowska-Mharrab, dietetyk, technolog żywności, edukator