Owoce baobabu - właściwości lecznicze, wartość odżywcza, zastosowania kulinarne

Baobab jest wykorzystywany powszechnie przez rdzennych mieszkańców Afryki, również w celach leczniczych. Właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, antybakteryjne owoców baobabu potwierdza nowoczesna medycyna. Ze względu na bardzo wysokie stężenie witaminy C i potencjał przeciwutleniający uznano je za kolejny superfood.

Spis treści

1. Właściwości i wartość odżywcza owoców baobabu
2. Właściwości lecznicze baobabu
3. Zastosowanie owoców baobabu w lecznictwie ludowym
4. Zastosowania kulinarne baobabu

Baobab (Adansonia digitala) to ogromne drzewo rosnące na preriach i sawannach w regionie Sahelian w środkowej Afryce, a także w zachodniej części Madagaskaru na terenach bardzo gorących i suchych. Osiąga do 25 metrów wysokości, a pień może mieć nawet 10 metrów średnicy. Baobab żyje kilkaset lat, a niektóre źródła mówią nawet o 2000 lat. Ze względu na kształt korony drzewa, która przypomina rozłożone korzenie, w afrykańskich dialektach baobab nazywany jest „odwróconym drzewem”. Baobab dla rdzennej ludności ma ogromne znaczenie, stąd często określany jest drzewem życia. W szerokim zakresie wykorzystuje się wszystkie jego elementy, jak kora, liście, nasiona i owoce. Stanowi cenny surowiec odżywczy i leczniczy.

Właściwości i wartość odżywcza owoców baobabu

Baobab rodzi owoce o podłużnym kształcie, mające 20-30 cm długości i ok. 10 cm średnicy, które wyrastają pojedynczo na długich łodygach. Owoce baobabu złożone są ze zdrewniałej powłoki zewnętrznej, która stanowi 45% ich masy, miąższu (15%) oraz pestek (40%). Świeże owoce zawierają wewnątrz żółtawo-biały i lekko kwaśny miąższ, który w mocno dojrzałych owocach ulega naturalnemu odwodnieniu, staje się sypki i ma konsystencję zbitych grudek pudru. Miąższ otacza liczne nasiona i jest podzielony na elementy przez czerwone, nitkowate włókna.

W Polsce można kupić paczkowany baobab w formie proszku. Jego wartość odżywcza jest taka sama jak w całym owocu.

Owoce baobabu dostarczają głównie węglowodanów. Prawie nie zawierają wody i tłuszczu. Są źródłem wapnia, dużej ilości potasu, tiaminy, kwasu nikotynowego i witaminy C w bardzo wysokim stężeniu. Baobab jest jednym z najlepszych jej źródeł wśród owoców, jednak badacze zauważają dużą zmienność zawartości witaminy C nawet wśród drzew reprezentujących tą samą odmianę. Dzienne zapotrzebowanie na kwas askorbinowy można pokryć, zjadając 23 g sproszkowanego baobabu.

Ilość wapnia w baobabie czyni z niego wartościowy element diety osób, które nie spożywają mleka i nabiału. Związki polifenolowe obecne w miąższu odpowiadają za wysoki potencjał przeciwutleniający baobabu. Cukry proste stanowią ok. 36% wszystkich węglowodanów w owocu, stąd jego wyraźnie słodki smak. W miąższu znajdują się duże ilości pektyn, śluzów oraz winianów i kwasu winowego, które odpowiadają za kwaskowaty smak. Pektyny z baobabu wykazują zdolność zagęszczania płynnej żywności, jednak tworzą nieregularne struktury, przez co nie znajdują zastosowania w przemyśle.

W Polsce nie są dostępne owoce baobabu w całości. W sklepach można kupić paczkowany baobab w formie proszku. Jego wartość odżywcza jest taka sama jak w całym owocu, ponieważ do produkcji proszku nie wykorzystuje się żadnej obróbki termicznej, a miąższ baobabu naturalnie ulega odwodnieniu podczas dojrzewania.

Właściwości lecznicze baobabu

Aktywność antyoksydacyjna

Baobab zawiera bardzo dużo witaminy C (10-krotnie więcej niż pomarańcze) i charakteryzuje się wysokim potencjałem przeciwutleniającym (blisko 40-krotnie wyższym od pomarańczy i 6-krotnie wyższym od jagód). Związki antyoksydacyjne zmniejszają ryzyko uszkodzeń struktur komórkowych i DNA, przez co pomagają zapobiegać wielu chorobom w tym nowotworowym i neurodegeneracyjnym.

Aktywność przeciwzapalna

Owoce baobabu redukują stany zapalne z porównywalną efektywnością do klasycznych leków przeciwzapalnych. Aktywność ta wynika z obecności steroli, saponin i triterpenów. W związku z tym baobab może być składnikiem diety przeciwzapalnej.

Działanie przeciwgorączkowe

Owoce baobabu były tradycyjnie wykorzystywane do obniżania gorączki w malarii u mieszkańców Afryki, Indii i Sri Lanki. Działanie to potwierdziły badania na szczurach. Zwierzętom z podwyższoną temperaturą podawano wodne ekstrakty z miąższu baobabu, co skutkowało obniżeniem temperatury ciała o 1,94°C w grupie badanej w porównaniu z 0,42°C w grupie kontrolnej. Działanie przeciwgorączkowe baobabu jest porównywalne do kwasu acetylosalicylowego czyli aspiryny. W badaniach potwierdzono także działanie przeciwbólowe owoców, które może wynikać z obecności steroli, saponin i triterpenów w miąższu.

Ochrona wątroby

W badaniach na szczurach wykazano właściwości ochronne owoców baobabu dla komórek wątroby. Owoce wykazywały zarówno działanie protekcyjne, jak i regeneracyjne na uszkodzoną wątrobę u zwierząt. Właściwości hepatoprotekcyjne przypisuje się obecnym w owocach triterpenoidom, β-sitosterolowi, palmitynianowi β-amiryny, terpenoidom i kwasowi ursolowemu. Również aktywność przeciwzapalna i przeciwbakteryjna baobabu skutkuje wspomaganiem wątroby.

Aktywność antybakteryjna i przeciwwirusowa

Ekstrakty z liści, miąższu owoców i nasion baobabu wykazują aktywność przeciwko wirusowi grypy, opryszczki i wirusowi RSV, który jest główną przyczyną infekcji dróg oddechowych u niemowląt i dzieci.

Hamowanie biegunek

Mieszanka suszonego owocu baobabu z wodą i cukrem to tradycyjny lokalny lek na biegunkę o takiej samej skuteczności jak preparaty apteczne. Za hamowanie biegunki odpowiadają taniny i garbniki, które mają zdolność wiązania wody, śluzy, celuloza i kwas cytrynowy. Ponadto baobab jest źródłem elektrolitów, których poziom spada w wyniku odwodnienia.

Źródło błonnika

Owoce baobabu zawierają dużo błonnika rozpuszczalnego (22,5% suchej masy owocu) oraz nierozpuszczalnego (22% suchej masy owocu). Badania naukowe wykazały, że błonnik nierozpuszczalny z baobabu jest świetną pożywką do wzrostu korzystnych dla zdrowia bakterii probiotycznych z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Błonnik pozwala też obniżyć indeks glikemiczny potraw. Niewielki dodatek sproszkowanego baobabu do pieczywa zmniejsza wzrost poziomu cukru we krwi, co jest ważne dla osób z insulinoopornością i cukrzycą, które powinny kontrolować glikemię.

Zastosowanie owoców baobabu w lecznictwie ludowym

W rejonach Afryki, w których rośnie baobab, rożne surowce drzewa, jak liście, owoce, kora i nasiona są wykorzystywane do sporządzania tradycyjnych lekarstw. Naturalne preparaty z owoców baobabu są stosowane w leczeniu malarii, ospy i odry, jako środki przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwgorączkowe oraz ściągające w leczeniu biegunek i czerwonki. W związku z działaniem hepatoprotekcyjnym uznaje się, że to właśnie spożycie baobabu odpowiada za dużą odporność na uszkodzenia wątroby wśród społeczeństw, które żyją na terenach występowania drzewa.

Zastosowania kulinarne baobabu

Baobab to bardzo aromatyczny owoc. Ma słodki, lekko cierpki smak zbliżony do cytrusów. Ze względu na swoją pudrową konsystencję idealnie nadaje się jako dodatek do napojów, koktajli, puddingów chia, owsianek, jogurtów, lodów i wypieków – serników, muffinek, brownie, ciasteczek i chleba. Ze względu na właściwości zagęszczające miąższu używa się również do wyrobu dżemów i galaretek, a także do zup i sosów. Można dodać go do deserów owocowych czy dressingów do sałatek.

Co można przyrządzić z użyciem sproszkowanego baobabu?

• Napój gazowany – łyżeczkę proszku zmieszać ze szklanką wody gazowanej
• Koktajl – 2 łyżeczki sproszkowanego baobabu dodać do 2 szklanek mleka migdałowego, wrzucić kawałem mango i banana, a następnie zblendować
• Mleko z baobabu – 2,5 szklanki proszku z baobabu zmieszać z 5 szklankami ciepłej wody i 1 łyżką cukru
• Smoothie – 2 szklanki zmrożonego banana pokrojonego na kawałki zmieszać z 1 szklanką pokrojonego ananasa, 2 szklankami mleka kokosowego i 4 szklankami mleka z baobabu

Rdzenne ludy afrykańskie wykorzystywały baobab szczególnie na trzy sposoby: do wyrobu kleiku, fermentowanego, kwaśnego ciasta i napoju. Kleik przygotowuje się z mąki kukurydzianej lub jaglanej i sproszkowanego baobabu. Kwaśne ciasto to fermentowany wyrób z miąższu owoców baobabu. Miąższ miesza się z wodą, osobno wyrabia się ciasto z mąki kukurydzianej lub jaglanej i wody, a następnie łączy składniki. Mieszankę umieszcza się w słoiku, przykrywa i pozostawia do fermentacji na co najmniej 24 godziny. Ciasto fermentuje nawet 7 dni. Po upływie 5-7 dni część można wykorzystać jako zaczyn do połączenia z kolejną porcją mąki. Tę technikę stosuje się zwykle w okresach niedoboru owoców baobabu.

Napój na bazie baobabu przygotowuje się poprzez moczenie całych owoców w wodzie. Można stosować go jako substytut mleka. Mleko z baobabu zawiera więcej białka, wapnia i żelaza niż mleko krowie i kobiece. Wykorzystuje się także nasiona baobabu, które można jeść świeże lub suszyć i mielić na mąkę stosowaną do zagęszczania zup i gulaszów, prażyć i mielić na pastę lub gotować przez długi czas i fermentować. Fermentowane nasiona nazywane są maari. Po ugotowaniu przechowuje się je w temperaturze ok. 30°C w ciemnym pomieszczeniu, gdzie przez 4 dni zachodzi fermentacja wywołana przez mikroorganizmy bytujące w nasionach. Następnie produkt suszy się i wykorzystuje jako źródło białka w posiłkach ubogich rodzin.

Źródła:

1. Kabore D i in., A review of baobab (Adansonia digitata) products: Effect of processing techniques, medicinal properties and uses, African Journal of Food Science, 2011, 5(16), 833-844 2. De Caluwe E. i in., Adansonia digitala L. – A review of traditional uses, phytochemistry and pharmacology, Afrika Focus, 2010, 23(1), 11-51 3. Ibrahima C. i in., Biochemical and nutritional properties of baobab pulp from endemic species of Madagascar and African mainland, African Journal of Agricultural Research, 2013, 8(47), 6046-6054 4. Rahul J. i in., Adansonia digitala L. (baobab): a review of traditional information and taxonomic description, Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, 2015, 5(1), 79-84

Aleksandra Żyłowska-Mharrab