Zasady diety dziecka z ADHD - czego nie powinno jeść, a które produkty są wskazane?

Kwestia diety dziecka z ADHD w klasycznym podejściu do leczenia choroby jest marginalizowana. Inne jednak są spostrzeżenia rodziców i dietetyków pracujących z dziećmi z ADHD. Coraz więcej dowodów na skuteczność diety dostarczają nowe, zakrojone na szeroką skalę badania naukowe. Eliminacja cukru, barwników, konserwantów oraz wzbogacenie diety w kwasy tłuszczowe omega-3, cynk i żelazo mogą przynieść bardzo dobre rezultaty w złagodzeniu zachowań agresywnych i poprawie koncentracji. Przeczytaj, na czym powinna polegać dieta dziecka z ADHD.

Spis treści

1. Rola odżywiania w ADHD - co na to nauka?
2. Wnioski z badań nad wpływem diety na dzieci z ADHD
3. Czego nie powinno jeść dziecko z ADHD?
4. Dieta dziecka z ADHD - przydatne badania
5. Najważniejsze składniki pokarmowe w diecie dziecka z ADHD

Dieta dziecka z ADHD może mieć wpływ na zachowanie osoby chorej. ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, zwykle diagnozuje się u małych dzieci w wieku 3-5 lat, ale może też pojawić się w okresie dojrzewania. ADHD ma podłoże genetyczne, środowiskowe i metaboliczne. Funkcjonowanie mózgu jest ściśle powiązane z poziomami neuroprzekaźników, kwasów tłuszczowych, witamin i składników mineralnych, a ich właściwe ilości lub niedobory wynikają głównie ze sposobu odżywiania.

W klasycznej medycynie leczenie ADHD skupia się przede wszystkim na farmakologii. Włącza się także terapię psychologiczną i pedagogiczną. Przy tym znaczenie odżywiania jest marginalizowane lub całkowicie pomijane. Jednocześnie od początku XXI wieku pojawia się coraz więcej publikacji naukowych, które udowadniają, że sposób odżywiania wpływa na zachowanie dzieci, nasilenie lub złagodzenie objawów hiperaktywności. Brakuje co prawda jednoznacznego stanowiska środowiska naukowego, a w wynikach badań często podkreśla się, że zmiany w zachowaniu dzieci zostały zauważone przez ich rodziców i najbliższe otoczenie, ale już nie przez postronnych obserwatorów. Jednak coraz częściej badania dostarczają dowodów świadczących o tym, że modyfikacja diety i skupienie się na jej wartości odżywczej może bardzo wyraźnie wpłynąć na złagodzenie objawów ADHD, zwiększenie koncentracji u dzieci i poprawę ich wyników w nauce.

Rola odżywiania w ADHD - co na to nauka?

Pierwsza teoria wskazująca na znaczenie żywienia w ADHD została stworzona w latach 70. XX wieku przez doktora Benjamina F. Feingolda, który na podstawie własnych badań stwierdził, że eliminacja barwników, aromatów, konserwantów, słodzików i salicylanów wywołuje poprawę zachowania dzieci z ADHD i zmniejszenie objawów tego zespołu. Klasyczna medycyna stwierdza, że dieta eliminacyjna Feingolda sprawdza się jedynie u 1% chorujących na ADHD, co wynika z ich predyspozycji genetycznych i nadwrażliwości na sztuczne dodatki. Inne wnioski wyciągają naukowcy badający zagadnienie. Istnieje kilka nowych publikacji, z których wynika, że wskazane przez Feingolda składniki żywności wpływają na zwiększone pobudzenie i deficyty uwagi u dzieci. Wraz z coraz głębszym badaniem zagadnienia z wpływem na zachowanie dzieci z ADHD powiązano również inne składniki pokarmowe.

W 2007 roku opublikowano wyniki randomizowanego (z losowym doborem osób biorących w badaniu), podwójnie zaślepionego badania kontrolowanego placebo, którego celem było sprawdzenie wpływu barwników i innych dodatków do żywności na zachowanie dzieci. W doświadczeniu wzięło udział 153 3-latków oraz 144 8-9-latków, którym podawano do wypicia napój z benzoesanem sodu i 1 lub 2 barwnikami lub mieszankę placebo. Na podstawie obserwacji i analiz stwierdzono, że barwniki lub benzoesan sodu (bądź oba składniki) wywołują hiperaktywność u 3-latków oraz 8-9-latków.

Metaanaliza dużych badań z podwójnie ślepą próbą, kontrolowanych placebo, opublikowana w 2004 roku w "Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics" wskazała, że wiele sztucznych barwników do żywności wykazuje toksyczność neurobehawioralną. Zaznaczono konieczność dalszych badań przed sformułowaniem silnych klinicznych zaleceń.

Wnioski z badań nad wpływem diety na dzieci z ADHD

Z przeglądu badań z ubiegłych 35 lat dotyczących wpływu diety na objawy ADHD wyciągnięto następujące wnioski:

• Sztuczne barwniki w żywności nie stanowiły głównej przyczyny ADHD.

• Pewna grupa dzieci chorych na ADHD reaguje pozytywnie na dietę wolną od barwników.

• Dzieci wrażliwe na barwniki mogą jednocześnie reagować hiperaktywnością na mleko, soję, czekoladę, jajka, pszenicę, kukurydzę, nasiona roślin strączkowych i produkty zawierające salicylany (głównie winogrona, pomidory i pomarańcze).

• Jednoczesna nadwrażliwość na barwniki i inne grupy produktów spożywczych jest raczej regułą niż wyjątkiem.

• Sztuczne barwniki i benzoesan sodu mogą wywołać zmiany w zachowaniu zarówno u dzieci z ADHD, jak i zdrowych.

• Dieta eliminacyjna jest propozycją dla dzieci, które nie reagują na leczenie farmakologiczne.

• Na podstawie badania, w którym wzięła udział grupa 669 dzieci z ADHD, stwierdzono niewielki, ale istotny statystycznie pozytywny wpływ suplementacji kwasów tłuszczowych omega-3. Metaanalizy wykazują, że najlepsze efekty w zmniejszeniu objawów daje suplementacja kwasem EPA. Wyższe stężenie kwasów tłuszczowych omega-3 może działać pozytywnie, ponieważ ich obecność w błonach komórkowych poprawia przepływ neuroprzekaźników dopaminy i serotoniny zwłaszcza w przedniej korze mózgowej, co ma znaczenie w patogenezie ADHD. Obecność kwasów omega-3 może ponadto zmniejszać stres oksydacyjny, na który bardziej narażone są osoby z ADHD.

• U osób z ADHD stwierdza się niższy poziom żelaza i ferrytyny niż u osób zdrowych, natomiast żelazo jest niezbędne do produkcji dopaminy i norepinefryny – neuroprzekaźników. Potrzeba dalszych badań, aby stwierdzić, w jaki sposób suplementacja żelaza wpływa na objawy ADHD.

• Cynk jest niezbędny dla stabilności błon komórkowych i metabolizmu neuroprzekaźników. Objawy niedoboru cynku obejmują nieuwagę, nerwowość i opóźniony rozwój poznawczy, co pokrywa się z objawami ADHD. W kilku regionach świata (w tym w Polsce) wykazano niższy poziom cynku u dzieci chorujących na ADHD niż u osób zdrowych. Metaanalizy wskazują na istotny związek między ADHD a niskim poziomem cynku w organizmie.

Czego nie powinno jeść dziecko z ADHD?

Cukier

Pierwszym produktem, który powinien być wykluczony z jadłospisu dzieci z hiperaktywnością jest cukier. Produkty z dużą zawartością cukru powodują gwałtowny przypływ energii, silnie pobudzają i wywołują tzw. efekt naładowania. Stan ten trwa około godziny, a następnie cukier zaczyna mocno spadać, powodując nerwowość i drażliwość. Całkowite odstawienie słodyczy i cukru łagodzi agresję i nadpobudliwość nie tylko u dzieci z ADHD, ale także u osób zdrowych.

Żywność wysokoprzetworzona

Z diety dziecka z ADHD należy wyeliminować również żywność wysokoprzetworzoną: słodycze, drożdżówki, pączki, kolorowe napoje gazowane i niegazowane, jogurty owocowe, chipsy i inne słone przekąski, dania gotowe, sosy w proszku, wędliny i pasztety niskiej jakości. Często są one źródłem szkodliwych tłuszczów trans, które mogą wywoływać nerwowość i agresywne zachowania. Należy zwracać uwagę, aby kupowane produkty spożywcze miały jak najkrótszy skład, nie zawierały barwników, sztucznych słodzików, glutaminianu sodu i benzoesanu sodu. Nawet jeśli rodzic nie jest do końca przekonany co do słuszności teorii Feingolda, jego dziecko z pewnością skorzysta na wyeliminowaniu z jadłospisu "śmieciowego jedzenia".

Salicylany

Warto przyjrzeć się reakcjom dziecka po spożyciu produktów zawierających salicylany. Jeśli objawy nasilają się, należy zastosować dietę niskosalicylanową i obserwować, czy dziecko nie staje się spokojniejsze.

Zawartość salicylanów w produktach spożywczych

W leczeniu dietetycznym ADHD zwykle dobre efekty przynosi eliminacja glutenu oraz kazeiny. Powstają z nich substancje o działaniu opioidów, które nadmiernie stymulują układ nerwowy – gluteomorfina i mofinokazeina. Kazeinę zawierają: mleko, masło, maślanka, sery, śmietana, jogurt, kefir, twaróg, mleko skondensowane, mleko granulowane, mleko w proszku. Mleko może znajdować się w chipsach i chrupkach, ciastach, herbatnikach i biszkoptach, cieście do pizzy, makaronie, musli i płatkach śniadaniowych, pączkach, pieczywie, produktach ziemniaczanych (np. purée), kiełbasach, salami, przetworach mięsnych, cukierkach, czekoladzie, sosach w proszku, zupkach błyskawicznych.

O obecności mleka w produkcie świadczą następujące określenia w składzie: laktoglobuliny, laktoza, kazeina, kazeinian, kazeinian sodowy, hydrolizat kazeiny, serwatka, hydrolizowana serwatka, słodziki na bazie serwatki. Eliminując gluten z diety, należy wykluczyć wszelkie produkty z pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa. Następujące produkty spożywcze mogą zawierać gluten: ciasta słone i słodkie, herbatniki, ciasto do pizzy, makaron, ketchup, musztarda, musli i płatki śniadaniowe, pączki, pieczywo, kiełbasa, salami, przetwory mięsne, serki topione, sosy w proszku, zupki błyskawiczne.

Najważniejsze składniki pokarmowe w diecie dziecka z ADHD

Dieta osób z ADHD powinna być maksymalnie odżywcza, oparta na "prawdziwej żywności", czyli produktach nieprzetworzonych lub o minimalnym stopniu przetworzenia. Bazą jadłospisu powinny być warzywa, zdrowe tłuszcze, owoce o niskiej zawartości cukru, tłuste ryby morskie, mięso ze sprawdzonego źródła i bezglutenowe zboża.

W jadłospisie powinny pojawiać się tłuste ryby morskie, np. makrela, sardynki, śledzie, łosoś i tuńczyk, które są źródłami kwasów tłuszczowych omega-3 EPA i DHA – najważniejszych dla mózgu. Źródłem omega-3 jest także siemię lniane i olej lniany, nasiona chia i orzechy włoskie, jednak w przypadku tych ostatnich mamy do czynienia z kwasem ALA, który nie w każdym organizmie jest przekształcany do EPA i DHA. Jeśli dziecko nie spożywa ryb, powinno codziennie przyjmować tran, np. w postaci kapsułek. Mózg w ponad połowie zbudowany jest z tłuszczów, z czego większość stanowi kwas tłuszczowy DHA. Jego niedobory prowadzą do zaburzeń układu nerwowego, impulsywności, agresji, problemów ze snem, a nawet chorób jak depresja i schizofrenia. Ważny jest także kwas gamma-linolenowy GLA, który ma udokumentowane działanie łagodzące nerwowość u dzieci. Znajduje się w oleju z wiesiołka i ogórecznika.

Składniki pokarmowe wpływające pozytywnie na pracę mózgu

Źródła:

1. McCann D. i in., Food additives and hyperactive behaviour in 3-year-old and 8/9-year-old children in the community: a randomised, double-blinded, placebo-controlled trial, The Lancet, 2007, 370, 1560-1567

2. Schab D.W. i in., Do artificial food colors promote hyperactivity in children with hyperactive syndromes? A meta-analysis of double-blind placebo-controlled trials, Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 2004, 25 (6), 423-34.

3. Stevens L.J. i in., Dietary sensivities and ADHD symptoms: thirty-five yeras of research, Clinical Pediatrics, 2011, 50 (4), 279-293

4. Bloch M.Ch. i in., Nutritional supplements for the treatment of Attention-Defficit Hiperactivity Disorder, Child Adolesc Psychiatr Clin N Am, 2014, 23 (4), 883-897

5. Nigg J.T. i in., Restriction and elimination diets in ADHD treatment, Child Adolesc Psychiatr Clin N Am, 2014, 23 (4), 937-953

6. http://dziecisawazne.pl/dieta-i-nadpobudliwosc-dzieci-analiza-badan/

7. http://www.ajwen.pl/cms/wp-content/uploads/Dieta-a-emocjonalno%C5%9B%C4%87.pdf

Aleksandra Żyłowska-Mharrab