Żyła wrotna – budowa, funkcje, choroby

Żyła wrotna to krótkie naczynie znajdujące się w górnej części jamy brzusznej po jej prawej stronie. Doprowadza ona krew do wątroby. Żyła wrotna powstaje z połączenia żyły krezkowej i żyły śledzionowej. Dowiedz się, jak jest zbudowana żyła wrotna, jakie funkcje pełni żyła wrotna, w jaki sposób można zbadać stan żyły wrotnej oraz jakie schorzenia mogą dotyczyć żyły wrotnej.

Żyła wrotna (łac. vena portae) to jedno z najważniejszych naczyń żylnych w organizmie człowieka. Położona w jamie brzusznej żyła wrotna pełni funkcję łącznika pomiędzy przewodem pokarmowym a wątrobą. Dzięki żyle wrotnej, krew odpływająca z narządów jamy brzusznej trafia do wątroby. Wraz z krwią, do wątroby transportowane są związki odżywcze, a także toksyny i inne niepożądane składniki wchłaniane z przewodu pokarmowego. Substancje trafiające z żyły wrotnej do wątroby są następnie odpowiednio metabolizowane lub magazynowane.

Spis treści

1. Żyła wrotna – budowa
2. Żyła wrotna – funkcje
3. Żyła wrotna – choroby
• Nadciśnienie wrotne
• Zakrzepica żyły wrotnej
• Pneumatoza żyły wrotnej
• Wady wrodzone żyły wrotnej
4. Żyła wrotna – badanie

Żyła wrotna – budowa

Żyła wrotna jest położona w górnej części jamy brzusznej po jej prawej stronie. W porównaniu do innych żył naszego organizmu, żyła wrotna nie jest szczególnie długa (średnio ok. 7 cm). Cechuje ją natomiast względnie duża szerokość (sięgająca 2 cm) oraz szybki przepływ krwi. Żyła wrotna sąsiaduje bezpośrednio z licznymi narządami jamy brzusznej, między innymi wątrobą, trzustką oraz dwunastnicą.

Żyła wrotna stanowi końcowy etap odpływu krwi z narządów jamy brzusznej. Cały przewód pokarmowy człowieka jest otoczony gęstą siecią drobnych naczyń, które umożliwiają wchłanianie składników odżywczych powstałych w procesie trawienia. Niewielkie żyły łączą się nawzajem, tworząc stopniowo naczynia o coraz większej średnicy.

Żyła wrotna powstaje z zespolenia dwóch dużych naczyń:

• żyły krezkowej górnej
• oraz żyły śledzionowej.

Żyła krezkowa górna „zbiera” krew z jelita cienkiego, trzustki oraz dużej części jelita grubego. Z kolei do żyły śledzionowej trafia krew z żołądka, trzustki oraz dolnych fragmentów jelita grubego.

Połączenie tych naczyń – żyła wrotna – transportuje zatem krew z większości narządów przewodu pokarmowego.

Wiemy już, jak zbudowany jest początkowy odcinek żyły wrotnej. Co dzieje się na drugim końcu tego naczynia? Żyła wrotna wnika do wątroby, dzieląc się uprzednio na dwie gałęzie – prawą i lewą. Wewnątrz wątroby, żyła wrotna ulega kolejnym podziałom na coraz drobniejsze naczynia, umożliwiając doprowadzenie krwi do każdej części tego narządu.

Gęsta sieć naczyń w wątrobie nosi nazwę krążenia wrotnego. Jak nietrudno się domyślić, prawidłowa funkcja żyły wrotnej zależy przede wszystkim od stanu wątroby. Jednym z typowych objawów chorób wątroby są zaburzenia przepływu krwi w żyle wrotnej.

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Żyła wrotna – funkcje

Żyła wrotna stanowi główne źródło unaczynienia wątroby. Aż 75% krwi trafiającej do tego narządu pochodzi z żyły wrotnej (pozostałe 25% dostarczają tętnice wątrobowe). Dzięki żyle wrotnej, wszystkie składniki wchłaniane w przewodzie pokarmowym, zostają przetransportowane do wątroby.

Wątroba stanowi rodzaj filtra – oddziela substancje potrzebne od szkodliwych oraz magazynuje składniki zapasowe. W wątrobie zachodzi mnóstwo reakcji metabolicznych, dzięki czemu związki odżywcze są przekształcane w sposób najbardziej odpowiadający aktualnym potrzebom organizmu.

Gdyby krew z przewodu pokarmowego nie trafiała za pośrednictwem żyły wrotnej do wątroby, nasz organizm nie mógłby kontrolować substancji wchłanianych z przewodu pokarmowego. W ten sposób liczne toksyny i drobnoustroje ulegałyby rozprzestrzenieniu na cały organizm. Dzięki żyle wrotnej i wątrobie, większość z nich jest szybko neutralizowana.

Ciekawym wykorzystaniem budowy i funkcjonowania żyły wrotnej w medycynie jest jeden ze sposobów podawania leków. Mowa o podaży leków drogą doodbytniczą – najczęściej w formie czopków lub wlewek.

Jak wspomniano wcześniej, żyła wrotna „zbiera” krew z większości przewodu pokarmowego. Co za tym idzie, leki podawane tradycyjną, doustną drogą, są pierwotnie transportowane żyłą wrotną do wątroby. Powoduje to pewne opóźnienie ich działania, a w przypadku niektórych leków, ich częściowy rozkład w wątrobie.

Jednym ze sposobów uniknięcia tego problemu okazała się podaż leków do końcowego odcinka przewodu pokarmowego – odbytnicy. Krew z ostatnich części odbytnicy omija żyłę wrotną i wątrobę, trafiając bezpośrednio do krążenia ogólnego. Leki podawane drogą doodbytniczą mogą więc szybciej rozprzestrzenić się po organizmie. Dawki leków doodbytniczych są często mniejsze w porównaniu do podawanych doustnie, ponieważ nie dochodzi do ich rozkładu w wątrobie.

Żyła wrotna – choroby

Żyła wrotna to naczynie biorące istotny udział w procesie transportu i metabolizowania składników odżywczych w naszym organizmie. Ze względu na bezpośrednie połączenie z wątrobą, wiele schorzeń dotyczących żyły wrotnej wynika z nieprawidłowości w obrębie tego narządu.

Zaburzenia przepływu krwi w żyle wrotnej mogą wywierać wpływ na cały układ krążenia. Z tego powodu choroby dotyczące żyły wrotnej często powodują nietypowe objawy kliniczne, pochodzące z pozornie odległych lokalizacji w naszym organizmie. Do najczęstszych schorzeń związanych z żyłą wrotną należą:

Nadciśnienie wrotne

Nadciśnienie wrotne jest jedną z najczęściej spotykanych chorób związanych z żyłą wrotną. Istotą tego schorzenia jest podwyższenie ciśnienia w żyle wrotnej powyżej wartości 12 mmHg (w warunkach prawidłowych nie przekracza ono 5 mmHg).

Skąd bierze się nadciśnienie wrotne? Istnieje wiele przyczyn tego stanu, lecz najczęstsze z nich wynikają z chorób wątroby. Liczne schorzenia wątroby mogą prowadzić do przebudowy tego narządu.

Zmiana struktury wątroby skutkuje utrudnieniem przepływu krwi w naczyniach przebiegających przez jej miąższ. W ten sposób tworzy się zastój krwi w żyle wrotnej, co prowadzi do nadciśnienia wrotnego. Typowym schorzeniem przebiegającym w opisany sposób jest marskość wątroby, która może wynikać z przewlekłego nadużywania alkoholu, zakażeń wirusowych lub wrodzonych chorób wątroby.

Jakie są skutki nadciśnienia wrotnego? W tym miejscu warto przypomnieć sobie anatomię żyły wrotnej. Naczynie to powstaje z zespolenia żyły śledzionowej i krezkowej górnej, które z kolei powstają z połączeń innych naczyń żylnych. Nadciśnienie w żyle wrotnej wpływa na ciśnienie krwi w całym układzie żylnym. W ten sposób dochodzi do zastoju krwi we wszystkich naczyniach żylnych, otaczających przewód pokarmowy.

Typowe objawy kliniczne takiego stanu to żylaki, powstające najczęściej w przełyku, a także w okolicach odbytu (tzw. guzki krwawnicze lub hemoroidy). Żylaki przełyku to szczególnie niebezpieczne powikłanie nadciśnienia wrotnego. W zaawansowanych stadiach choroby mogą prowadzić do groźnych krwawień z przewodu pokarmowego.

Znacznie rzadziej spotykanym, choć dość spektakularnym skutkiem nadciśnienia wrotnego, jest tzw. głowa meduzy (łac. caput medusae). Objaw ten polega na znacznym poszerzeniu żył w okolicy pępka, które układając się w charakterystyczny kształt, przypominają głowę mitologicznej Meduzy.

Zakrzepica żyły wrotnej

Zakrzepica żyły wrotnej polega na wytworzeniu zakrzepu, blokującego przepływ krwi w tym naczyniu. Przyczyną takiego stanu mogą być wrodzone stany nadkrzepliwości, choroby nowotworowe, procesy zapalne, a także choroby wątroby.

Wyróżnia się ostrą zakrzepicę żyły wrotnej, powodującą nagłe dolegliwości w obrębie jamy brzusznej, a także zakrzepicę przewlekłą, będącą najczęściej konsekwencją długotrwałych schorzeń wątroby.

Zakrzepica żyły wrotnej jest jedną z możliwych przyczyn rozwoju nadciśnienia wrotnego. Rozpoznanie schorzenia stawia się na podstawie badania USG Doppler przepływu krwi w żyle wrotnej. W większości postaci, leczenie wymaga podawania leków ułatwiających rozpuszczanie skrzeplin w układzie krwionośnym.

Pneumatoza żyły wrotnej

Pneumatoza żyły wrotnej nie jest w zasadzie odrębnym schorzeniem, lecz raczej objawem występującym w przebiegu innych chorób. Pneumatoza oznacza obecność pęcherzyków powietrza wewnątrz naczynia krwionośnego. Skąd może pochodzić powietrze obecne w żyle wrotnej?

Najczęściej dostaje się tam z jelit objętych rozległym stanem zapalnym. Pneumatoza żyły wrotnej może być jednym z objawów martwiczego zapalenia jelit – choroby będącej typowym powikłaniem wcześniactwa.

Jak widać, zaburzenia anatomii i funkcjonowania żyły wrotnej mogą zdarzać się również w populacji pediatrycznej.

Wady wrodzone żyły wrotnej

Układ żyły wrotnej kształtuje się na wczesnych etapach rozwoju płodowego. Wśród wielu możliwych zaburzeń anatomicznych w rozwoju organizmu, zdarzają się również nieprawidłowości w budowie żyły wrotnej.

Wady wrodzone żyły wrotnej mogą mieć różną postać i nasilenie. Część z nich nie powoduje żadnych objawów klinicznych i nigdy nie zostaje wykryta. Przykłady nieprawidłowości rozwojowych żyły wrotnej to agenezja (całkowity brak żyły wrotnej), nieprawidłowe rozgałęzienia, a także przetoki wrotno-systemowe (wada polegająca na obecności dodatkowych naczyń, które powodują przepływ krwi z żyły wrotnej do krążenia ogólnego z pominięciem wątroby).

Żyła wrotna – badanie

Oceny stanu żyły wrotnej można dokonać na kilka sposobów. Najprostszym z nich jest badanie fizykalne, w którym można wykryć objawy najbardziej poważnych schorzeń żyły wrotnej. Przykładem takiego schorzenia jest zaawansowane nadciśnienie wrotne, które może powodować zmiany w krążeniu żylnym widoczne gołym okiem. Takie objawy to m.in. „głowa meduzy”, a także żylaki odbytu i przełyku.

Narzędziem dedykowanym do oceny anatomii i funkcji żyły wrotnej jest badanie ultrasonograficzne (USG) z funkcją Doppler. Jego zalety to szeroka dostępność, niska cena, mała inwazyjność i szybki czas wykonania. W badaniu USG Doppler można ocenić wymiary żyły wrotnej oraz kierunek i szybkość przepływu krwi w tym naczyniu. Uzyskane parametry pozwalają na wstępne rozpoznanie większości schorzeń dotyczących żyły wrotnej.

Czytaj też: Zakrzepica żył wątrobowych (zespół Budd-Chiari) – przyczyny, objawy i leczenie

Krzysztofa Białożyt