Czy to cukrzyca? [Porada eksperta]

Witam serdecznie, Miałam ostatnio robione badania krwi w kierunku rozpoznania przyczyn niepłodności. Wyniki wyszły dobrze, ale niepokoi mnie poziom glukozy. Otóż glukoza na czczo – 101 mg/dl, glukoza po 1 godz. – 154 mg/dl oraz glukoza po 2 godz. – 122 mg/dl - czy to już jest ryzyko cukrzycy, czy już jest ukryta? Dodam, że poziom insuliny – 8,6 uIU/ml. Bardzo proszę o odpowiedź, za którą z góry bardzo dziękuje. Z poważaniem, Iwona

Pani Iwono, Witam serdecznie, rozpoznanie kliniczne cukrzycy zwykle ustala się w oparciu o stężenie glukozy na czczo, po prawidłowym przygotowaniu. Test który miała Pani wykonywany czyli z obciążeniem 75g glukozy, powinien być poprzedzony 10-16 godzinnym okresem głodzenia (można pić tylko wodę) i po co najmniej 3 dniowej normalnej diecie (ale zawierającej ponad 150 g węglowodanów na dobę). Czy w taki sposób przygotowała się Pani do badania? Badanie jest prawidłowe gdy glikemia na czczo wynosi 60-99 mg/dl (3,4-5,5 mmol/l), w 2 godzinnym teście doustnego obciążenia glukozą glikemia osiąga wartość poniżej 140 mg/dl (7,8 mmol/l). Niższe stężenie glukozy oznacza hipoglikemię (niedocukrzenie), a wyższe oznacza cukrzycę lub stan przedcukrzycowy. W Pani wypadku glukoza na czczo jest lekko podwyższona co może wskazywać na nieprawidłową glikemię na czczo (ang. IFG - Impaired Fasting Glucose): na czczo 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l). W takim wypadku nie jest zlecane specjalistyczne leczenie farmakologiczne, a jedynie profilaktyka dietetyczno-ruchowa. Dieta powinna stabilizować stężenia glukozy we krwi. Utrzymanie tych wartości na odpowiednim poziomie redukuje ryzyko wystąpienia cukrzycy i powikłań cukrzycy. Białko powinno stanowić 15-20% wartości energetycznej diety. Spośród produktów białkowych wskazane jest bardzo chude mięso (kurczaka i indyka, bez skóry) i bardzo chude gatunki wędlin. Jak już wspomniano, dwa razy w tygodniu należy spożywać ryby morskie. Jako alternatywę produktów mięsnych, w diecie należy uwzględnić także bogate w białko dania z nasion roślin strączkowych. Są one bogate w białko roślinne i błonnik; zawierają także duże ilości flawonoidów, które zmniejszają ryzyko rozwoju miażdżycy. Z produktów mlecznych należy wybierać te zawierające 0% lub 0,5% tłuszczu. W ten sposób dodatkowo obniża się zawartość w diecie nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Warto wiedzieć, że do jogurtów i mlecznych produktów owocowych często dodawany jest cukier. Lepiej jest więc wybierać produkty naturalne. Mleko i napoje mleczne zawierają także naturalny cukier – laktozę, w związku z tym ich spożycie może powodować wzrost stężenia glukozy we krwi. U niektórych osób po spożyciu napojów mlecznych – szczególnie w posiłku porannym – wzrost ten jest znaczny. Dlatego spożywanie napojów mlecznych zaleca się podczas późniejszych posiłków i w mniejszych ilościach. Węglowodany powinny pokrywać 45-50% zapotrzebowania energetycznego i pochodzić z produktów bogatych w błonnik pokarmowy i o niskim indeksie glikemicznym (IG poniżej 50). Spożycie pokarmu zawierającego węglowodany powoduje wzrost poziomu glukozy we krwi. Wzrost tego parametru po spożyciu określonego pokarmu określa się jako efekt glikemiczny. Im niższa wartość indeksu glikemicznego (IG) danego produktu, tym niższy poziom glukozy we krwi po jego spożyciu. Przykładowe produkty o niskim indeksie glikemicznym (poniżej 50) to: chleb jęczmienny i gryczany (IG 45), pumpernikiel (IG 40), niedojrzały banan (IG 30), grejpfrut, brzoskwinia, pomarańcza (IG 43), truskawki, śliwki, poziomki, czereśnie, jabłka,mcebula (IG 15), fasola gotowana (IG 33),kalafior, brokuły, papryka, marchew świeża (IG 33), mleko (IG 37), jogurt (IG 47), soczewica (IG 36). Produkty o wysokim IG (powyżej 70) to: ziemniaki puree (IG 90), biały chleb (IG 70), ryż biały gotowany (IG 75), miód (IG 73, marchew rozgotowana (IG 85), frytki (IG 95), płatkisniadaniowe typu Cornflakes, daktyle (IG 103), dynia, pieczone ziemniaki. Indeks glikemiczny pokarmu zależy od jego oporności na trawienie i wchłanianie oraz sposobu przygotowania (np. długość gotowania prowadzi do wzrostu zawartości skrobi łatwo poddającej się trawieniu). Właśnie dlatego ryż biały ma wyższy IG od ryżu brązowego, a warzywa gotowane – od warzyw surowych. Zawartość błonnika pokarmowego w diecie powinna wynosić 20-35 g na dobę. Dieta bogata w błonnik pokarmowy i zawierająca produkty o niskim indeksie glikemicznym zapewnia niższy poposiłkowy poziom glukozy i insuliny oraz wpływa korzystnie na profil lipidowy i wrażliwość tkanek na insulinę, przez co odgrywa rolę w kontroli cukrzycy. Wśród pokarmów będących źródłem węglowodanów należy wybierać produkty zbożowe z pełnego przemiału, np. pieczywo razowe i pełnoziarniste zamiast białego, nierozgotowane kasze gruboziarniste, makaron gotowany al dente (na półtwardo), a także warzywa – najlepiej surowe lub nierozgotowane, gotowane, nietłuczone ziemniaki, nasiona roślin strączkowych. Posiłki należy spożywać regularnie, 4-6 razy dziennie, o stałych porach. Ilość węglowodanów powinna być rozłożona równomiernie na poszczególne posiłki. Naturalne środki słodzące Do tej grupy należą: sacharoza, fruktoza, glukoza, naturalny miód, syropy glukozowe oraz poliole: laktitol, izomalt, sorbitol, mannitol i ksylitol. Są to zwykle naturalne składniki żywności i obok smaku słodkiego pełnią również inne funkcje, np. działają konserwująco, nadają produktom charakterystyczne brunatne zabarwienie i aromat (efekt „chrupiącej skórki”). Wartość energetyczna naturalnych cukrowców wynosi około 4 kcal/g, ale co istotne w przypadku osób obciążonych cukrzycą, mają zróżnicowany indeks glikemiczny. Natomiast poliole są o około 40% mniej kaloryczne w porównaniu do cukrów naturalnych ze względu na odmiennie przebiegający proces trawienia i wchłaniania. Część spożytych polioli nie ulega wchłonięciu w jelicie cienkim i przechodzi do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji przy udziale bakterii. Poliole są więc znacznie wolniej absorbowane, przez co nie zwiększają gwałtownie poziomu glukozy we krwi i w konsekwencji nie stymulują wydzielania insuliny. Dzięki tym cechom stosowane są do produktów przeznaczonych dla cukrzyków. Najczęściej wykorzystywane są: sorbitol, ksylitol, laktitol i izomalt do takich produktów jak np.: karmelki, wafle, czekolady, gumy do żucia, dżemy, galaretki. Niestety stosowane w większych ilościach mogą powodować biegunkę, wzdęcia lub niestrawność. Dlatego spożywanie polioli należy rozpocząć od małych porcji - np: ¼ - ½ łyżeczki i nie przekraczać dawki 15 - 20g dziennie (ok. 3 - 4 łyżeczki). W sklepach można spotkać bogaty asortyment produktów zawierających w swoim składzie fruktozę, poliole lub inne „kaloryczne” środki słodzące zamiast sacharozy. Są one często oznakowane przez producentów jako „przeznaczone dla cukrzyków”. Jednakże produkty takie nie są zalecane do spożycia. Produkty zawierające w swoim składzie zamienniki cukru należy spożywać w umiarkowanych ilościach, zgodnych z indywidualnym planem dietetycznym Największe zastosowanie w żywieniu osób z cukrzycą ma fruktoza. Ma ona niski indeks glikemiczny, co oznacza, że po jej spożyciu poziom glukozy we krwi podnosi się w znacznie mniejszym stopniu w porównaniu do np. glukozy. Tak więc umiarkowane spożycie fruktozy przez osoby chorujące na cukrzycę jest dopuszczalne. Należy jednak pamiętać, że spożywanie większych ilości fruktozy przez dłuższy czas może pogarszać profil lipidowy (szczególnie triglicerydy). Najlepszym środkiem słodzącym wydaje się być stewia i syrop z agawy (są naturalne i mają niski IG). Zawarta w syropie z agawy fruktoza to cukier prosty, który jest przyswajany przez organizm dużo wolniej niż powszechnie stosowana sacharoza lub glukoza. Agawa zawiera także spore ilości inuliny – naturalnego probiotyku, który powoduje wzrost korzystnej flory przewodu pokarmowego, obniża poziom cholesterolu oraz lipidów w surowicy krwi oraz usprawnia pracę przewodu pokarmowego – zapobiega zaparciom i redukuje toksyczne metabolity. Kolejną zaletą nektaru z agawy jest jego niski indeks glikemiczny – jest on około cztery razy niższy niż w przypadku miodu. Sprawia to, że syrop z agawy stanowi doskonałą alternatywę dla osób stosujących dietę nioskowęglowodanową, dietę Montignaca lub ograniczających cukier ze względów zdrowotnych. Oprócz sprzyjających zdrowej diecie naturalnych cukrów, syrop z agawy jest również źródłem błonnika, który w naturalny sposób przyspiesza przemianę materii. Produkt może być spożywany również przez wegan, którzy rezygnują z miodu. Tłuszcze powinny pokrywać 30-35% wartości energetycznej diety. Tłuszcze nasycone powinny stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej diety. Jednak u chorych, u których stężenie frakcji LDL cholesterolu wynosi powyżej 100 mg/dl, ilość tę należy zmniejszyć poniżej 7%. Taka redukcja zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie może bowiem skutkować zmniejszeniem się stężenia frakcji LDL cholesterolu aż o 8-10%. Tłuszcze wielonienasycone powinny stanowić 6-10% wartości energetycznej diety, z czego 5-8% to kwasy tłuszczowe omega-6, a pozostałe 1-2% – kwasy omega-3. Dobrym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 są tłuste ryby morskie (makrela, śledź, łosoś atlantycki, halibut) oraz oleje: sojowy, lniany i rzepakowy. Natomiast duże ilości kwasów omega-6 zawiera olej słonecznikowy, kukurydziany i z wiesiołka. Spożywanie ryb morskich (takich jak makrela, śledź i sardynka) zaleca się co najmniej 2 razy w tygodniu, właśnie ze względu na wysoką zawartość kwasów tłuszczowych z grupy omega-3. Powoduję one obniżenie krzepliwości krwi, a także zmniejszają we krwi poziom triglicerydów, redukując tym samym ryzyko miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca i zawałów. Zawartość cholesterolu w diecie chorych na cukrzycę typu 2 powinna być niższa niż 300 mg na dobę. U pacjentów, u których poziom frakcji LDL cholesterolu jest wyższy lub równy 100 mg/dl, dobowe spożycie cholesterolu należy jednak zredukować poniżej 200 mg. Niezwykle istotne jest zmniejszenie zawartości w diecie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego. Produkty zawierające tłuszcze zwierzęce – tłuste mięso, tłuste wędliny, smalec, masło, boczek, sery żółte i topione, tłuste mleko – są bogate w nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol. Należy również ograniczać spożycie izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych. Ich głównym źródłem są produkty typu fast-food oraz wyroby cukiernicze.W prewencji nadciśnienia tętniczego zaleca się ograniczenie spożycia soli kuchennej (do 5g na dobę). Zamiast soli, w celu poprawy walorów smakowych potraw należy stosować duże ilości świeżych lub suszonych ziół. Każdego dnia należy wypijać od 1,5 do 2 litrów płynów. Osoby z cukrzycą mogą pić wodę mineralną, napoje niesłodzone cukrem, herbatki ziołowe i owocowe. Przy przygotowywaniu potraw należy zwrócić uwagę na ilości dodawanego tłuszczu. Najbardziej zalecane jest stosowanie takich technik przygotowywania posiłków, które nie zwiększają zawartości tłuszczu w gotowym daniu, tj.: gotowania, gotowania na parze, duszenia bez dodatku tłuszczu, pieczenia w folii lub pergaminie. Dopuszczalne jest również krótkie smażenie w małej ilości oliwy z oliwek lub na oleju rzepakowym. Pamiętaj aby nie rozgotowywać nadmiernie warzyw i produktów zbożowych (kasze, makarony, ryż), które po ugotowaniu powinny być lekko twarde. Postępując w ten sposób możesz obniżyć nieco indeks glikemiczny tych produktów. Ograniczaj ilość tłuszczu, szczególnie tłuszczu dodawanego w czasie przyrządzania potraw i tłuszczów zwierzęcych (smalec, słonina, boczek, tłuste mięsa i wędliny), a wybieraj chude gatunki mięsa i wędlin, zawsze usuwaj widoczny tłuszcz, zawsze czytaj informację żywieniową na opakowaniu - wybieraj produkty o niskiej zawartości kwasów tłuszczowych nasyconych, izomerów „trans” tłuszczów i cholesterolu. Staraj się wybierać pełnoziarniste produkty zbożowe (kasze, płatki, pieczywo razowe i typu graham), staraj się aby w każdym posiłku znalazły się warzywa (szczególnie ciemnozielone i pomarańczowe), unikaj cukru i produktów zawierających jego dużą ilość (słodycze, słodkie napoje i soki, dżemy), unikaj nadmiernej ilości soli - pamiętaj, że przemysłowo przygotowane produkty (wędliny, sery żółte, słone przekąski) często zawierają jej duże ilości. Powodzenia!