Bierzesz suplementy wapnia? Sprawdź, co to oznacza dla twoich nerek

Spożycie wapnia jest niezbędne dla zdrowia, ale jego nadmiar może budzić obawy o ryzyko powstawania kamieni nerkowych. Badania pokazują, że odpowiednia ilość tego pierwiastka wspiera nie tylko kości, lecz także mięśnie, serce i układ nerwowy, natomiast zbyt wysokie dawki wapnia, zwłaszcza przy suplementacji, mogą sprzyjać kamicy nerkowej. Jak znaleźć równowagę między potrzebami organizmu a ochroną nerek?

• Wapń wspiera kości, mięśnie i nerki, a jego odpowiednia ilość w diecie zmniejsza ryzyko kamicy nerkowej.
• Nadmiar wapnia, zwłaszcza z suplementów, może sprzyjać kamicy, szczególnie przy diecie bogatej w sól i małym nawodnieniu.
• Kamica nerkowa to złogi w drogach moczowych, których objawy to kolka nerkowa, krwiomocz, nudności i gorączka.

Spożycie wapnia jest kluczowe dla zdrowia kości, mięśni i układu nerwowego, ale jego nadmiar bywa kojarzony z ryzykiem powstawania kamieni nerkowych. Badania pokazują, że odpowiednia ilość tego pierwiastka w diecie zmniejsza wchłanianie szczawianów i tym samym chroni nerki. Natomiast zarówno niedobór, jak i nadmiar szczególnie z suplementów mogą sprzyjać kamicy. Na ryzyko wpływają również inne czynniki, takie jak nawodnienie, dieta bogata w sól czy predyspozycje metaboliczne.

Ile wynosi dzienne zapotrzebowanie na wapń dla dorosłych i dzieci?

Wapń stanowi około 1,5–2% masy ciała dorosłego człowieka i jest jednym z najważniejszych makroelementów. Najwięcej gromadzi się go w kościach i zębach, ale nie ogranicza się wyłącznie do funkcji budulcowych. Badania pokazują, że wapń uczestniczy w przewodnictwie nerwowym, odpowiada za skurcz mięśni w tym mięśnia sercowego oraz reguluje proces krzepnięcia krwi i wspiera wydzielanie hormonów. Niedobór wapnia skutkuje nie tylko osteoporozą, lecz także zaburzeniami pracy mięśni i układu nerwowego.

Zgodnie z rekomendacjami NIH Office of Dietary Supplements, dzienne zapotrzebowanie na wapń wynosi:

• 1000 mg dla dorosłych kobiet i mężczyzn do 50. roku życia,
• 1200 mg dla kobiet powyżej 50 lat i mężczyzn powyżej 70 lat,
• 1300 mg dla nastolatków w okresie intensywnego wzrostu.

Dostarczanie wapnia z pożywienia, głównie z produktów mlecznych, roślin strączkowych, wody mineralnej czy niektórych warzyw jest bardziej korzystne niż z suplementów. Wynika to z lepszego wchłaniania i mniejszego ryzyka nadmiaru.

W badaniach populacyjnych podkreślono, że dieta o odpowiedniej podaży wapnia nie tylko zmniejsza ryzyko złamań, ale także chroni przed rozwojem kamicy nerkowej, ponieważ wapń w jelitach wiąże szczawiany i uniemożliwia ich nadmierne wchłanianie.

Czy nadmiar wapnia w diecie może powodować kamienie nerkowe?

Chociaż większość kamieni nerkowych zawiera wapń, to sam nadmiar tego minerału w diecie rzadko jest główną przyczyną choroby. O wiele częściej problemem okazuje się niewłaściwa równowaga pomiędzy wapniem, sodem i płynami. Zbyt duża ilość soli w diecie zwiększa wydalanie wapnia z moczem, co prowadzi do krystalizacji i powstawania złogów. Równie ważnym czynnikiem jest niedostateczne nawodnienie, które powoduje, że stężenie minerałów w moczu rośnie i łatwiej dochodzi do wytrącania kryształów.

Niekiedy jednak to właśnie wapń bywa winowajcą. U osób cierpiących na hiperkalciurię idiopatyczną nerki wydalają nadmiar wapnia, mimo że jego stężenie we krwi pozostaje prawidłowe. 

To zaburzenie metaboliczne dotyczy nawet 40–50% pacjentów z kamicą wapniową i znacząco podnosi ryzyko nawrotów. Patomechanizm obejmuje m.in. zmniejszoną reabsorpcję wapnia w kanalikach nerkowych, nadmierne wchłanianie w jelitach oraz zwiększoną resorpcję z kości, co dodatkowo prowadzi do osteoporozy.

Badania kliniczne wykazały również, że suplementacja wapnia może zwiększać jego wydalanie z moczem, zwłaszcza gdy spożycie łącznie z dietą przekracza 2000–2500 mg na dobę. W takich sytuacjach rośnie ryzyko kamicy, szczególnie u osób z predyspozycjami metabolicznymi. Z kolei pacjenci z chorobami jelit, takimi jak choroba Leśniowskiego-Crohna, często potrzebują dodatkowej podaży wapnia, aby wiązał szczawiany w przewodzie pokarmowym i zapobiegał nadmiernemu ich wydalaniu przez nerki.

Czym jest kamica nerkowa i jak powstają kamienie nerkowe?

Kamica nerkowa to schorzenie polegające na powstawaniu twardych złogów mineralnych w drogach moczowych. Złogi te powstają, gdy w moczu gromadzą się substancje mineralne i organiczne w stężeniu przekraczającym możliwości ich rozpuszczenia. Wówczas dochodzi do procesu krystalizacji, a następnie łączenia się kryształów w większe struktury – kamienie. Najczęściej spotyka się kamienie zbudowane ze szczawianu wapnia, które odpowiadają za ponad 70–80% przypadków. Rzadziej występują kamienie moczanowe, fosforanowe czy cystynowe.

Jak powstają kamienie nerkowe?

Proces formowania złogów jest złożony i zależy od równowagi między czynnikami sprzyjającymi krystalizacji a czynnikami ochronnymi. Do pierwszej grupy należy nadmiar wapnia, szczawianów, fosforanów czy kwasu moczowego w moczu. Z kolei ochronną rolę odgrywają cytryniany, magnez oraz odpowiednie nawodnienie, które rozcieńcza mocz i utrudnia wytrącanie kryształów.

Wapń ma tu podwójną rolę. Jego prawidłowa ilość w diecie chroni przed kamicą, ponieważ wiąże szczawiany w jelitach. Jednak nadmiar wapnia w moczu, spowodowany np. hiperkalciurią idiopatyczną, znacząco przyspiesza proces krystalizacji i powstawania złogów.

Czynniki ryzyka kamicy nerkowej

Do rozwoju kamicy nerkowej przyczyniają się:

• zaburzenia metaboliczne – hiperkalciuria, hiperoksaluria, hiperurykozuria, niedobór cytrynianów w moczu,
• dieta – zbyt mało wapnia i płynów, a za dużo soli, białka zwierzęcego i produktów bogatych w szczawiany (np. szpinak, buraki, orzechy),
• choroby przewodu pokarmowego – m.in. choroba Leśniowskiego-Crohna, po resekcjach jelit, które nasilają wchłanianie szczawianów i zwiększają ryzyko złogów,
• uwarunkowania genetyczne – dziedziczna skłonność do zaburzeń gospodarki wapniowej, jak w przypadku idiopatycznej hiperkalciurii,
• niedostateczne nawodnienie – jeden z najważniejszych czynników, ponieważ zagęszcza mocz i zwiększa stężenie substancji litogennych.

Objawy kamicy nerkowej

Choć niektóre kamienie mogą pozostawać bezobjawowe, w wielu przypadkach choroba daje charakterystyczne, bardzo silne symptomy. Do najczęstszych objawów kamicy nerkowej należą:

• silny, napadowy ból w okolicy lędźwiowej promieniujący do pachwiny – tzw. kolka nerkowa, uważana za jeden z najbardziej dotkliwych bólów,
• krwiomocz (obecność krwi w moczu), często widoczny gołym okiem,
• nudności i wymioty, które towarzyszą napadom kolki nerkowej,
• częste parcie na mocz i dyskomfort w trakcie mikcji,
• pieczenie lub ból podczas oddawania moczu,
• gorączka, dreszcze i objawy zakażenia układu moczowego, jeśli kamień doprowadził do wtórnej infekcji.

Dlaczego kamica nerkowa jest groźna?

Nieleczona kamica nerkowa może prowadzić do poważnych konsekwencji. Duże złogi blokujące odpływ moczu zwiększają ryzyko wodonercza, uszkodzenia miąższu nerek i rozwoju przewlekłej choroby nerek. Powtarzające się ataki kamicy obniżają jakość życia, a u niektórych pacjentów wymagają interwencji chirurgicznej lub litotrypsji, czyli kruszenia kamieni.

Badania podkreślają, że kamica nerkowa jest chorobą nawrotową u około 50% pacjentów w ciągu 5–10 lat dochodzi do ponownego powstania złogów. Dlatego tak istotne jest nie tylko leczenie objawów, ale także profilaktyka, czyli odpowiednie nawodnienie, dieta bogata w wapń z naturalnych źródeł i ograniczenie soli oraz produktów wysokoszczawianowych.

Magdalena Siraga