Nieswoiste choroby zapalne jelit – dieta. Zalecenia żywieniowe przy NChZJ

Nieswoiste choroby zapalne jelit wymagają odpowiedniej diety, która jest ważnym elementem leczenia. Co mogą jeść osoby cierpiące na nieswoiste choroby zapalne jelit, a jakie produkty są zabronione? Są pewne zasady ogólne dotyczące diety przy nieswoistych chorobach zapalnych jelit, ale szczegółowe zalecenia zależą m.in. od tego czy choroba jest w remisji czy w fazie zaostrzenia. Sprawdź, jakie są zalecenia żywieniowe przy NChZJ.

Spis treści

1. Dieta w nieswoistych zapaleniach jelit: główne cele
2. Dieta w nieswoistych zapaleniach jelit: punkt wyjścia
3. Dieta dla chorych na NChZJ - ogólne zalecenia
4. Niedożywienie w NChZJ
5. NChZJ - żywienie w stanach zaostrzenia lub remisji
6. Dieta przy NChZJ - produkty niewskazane i dopuszczalne
7. Dieta przy NChZJ - zalecenia dodatkowe
8. NZChJ a żywienie zgodnego z protokołem FODMAP

Dieta w nieswoistych chorobach zapalnych jelit, jako jednoznaczne zalecenia żywieniowe, nie istnieje. Dlaczego? Bo pomimo wielu badań i znacznych postępów w zrozumieniu powstawania i przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit, nie udało się ustalić jednolitych wskazówek dotyczących w tym samym stopniu wszystkich osób chorych. W przypadku nieswoistych zapaleń jelit dieta powinna być ustalana indywidualnie przez specjalistę.

Dieta w nieswoistych zapaleniach jelit: główne cele

• przywrócenie lub utrzymanie właściwego stanu odżywienia osoby chorej
• złagodzenie aktywności stanów zapalnych i objawów
• regulowanie funkcjonowania układu odpornościowego organizmu
• zmniejszenie stanów predysponujących do zabiegów chirurgicznych
• zapobieganie powikłaniom pooperacyjnym

W przypadku dzieci dochodzi jeszcze jeden cel: osiągnięcie i utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz zapewnienie prawidłowego rozwoju fizycznego.

Dieta w nieswoistych zapaleniach jelit: punkt wyjścia

Planując odpowiednią dietę dla osób chorych na NChZJ, należy wziąć pod uwagę:

• stan odżywienia osoby chorej i rolę terapii odżywczej w zapobieganiu niedoborom pokarmowym
• wpływ składników odżywczych na powstawanie lub łagodzenie stanów zapalnych jelit
• wpływ składników odżywczych na regulowanie działania układu odpornościowego
• stosowane leczenie farmakologiczne
• etap choroby (stan zaostrzenia lub remisji)

Dieta dla chorych na NChZJ - ogólne zalecenia

Dieta powinna być pełnowartościowa, dobrana indywidualnie dla każdej osoby, pod względem wartości energetycznej i odżywczej, z uwzględnieniem stanu odżywienia i ewentualnych niedoborów pokarmowych.

• Zalecenia żywieniowe powinny uwzględniać fazę choroby.

W ciężkich przypadkach zaostrzeń należy zastosować żywienie pozajelitowe.

W okresie łagodniejszych zaostrzeń należy spożywać 5-6 posiłków dziennie, niewielkich objętościowo, dostarczać większą ilość białka pełnowartościowego pochodzącego z dobrych jakościowo ryb i mięs. Zalecana ilość białka w diecie jest większa od standardowej ilości w diecie osób zdrowych o około 150%.

Potrawy powinny być podawane w postaci rozdrobnionej, gotowane lub pieczone w folii aluminiowej lub pergaminie (pulpety, pasty do pieczywa, drobno pokrojone kawałki, zupy kremy, przeciery warzywne i owocowe, purèe z warzyw, kisiele, itp.).

Należy ograniczyć spożywanie produktów bogatych w błonnik pokarmowy i drażniących przewód pokarmowy (surowe warzywa, owoce ze skórką, grube kasze, orzechy, przetwory zbożowe z pełnego ziarna).

Ogranicza się również słodkie mleko i napoje na bazie mleka. Mleko należy zastąpić napojami mlecznymi fermentowanymi.

• Założenia żywieniowe powinny uwzględniać stan odżywienia chorego.

W przypadku stwierdzenia niedoborów pokarmowych należy wprowadzić produkty bogate w określone składniki, a jeśli niedożywienie jest znaczne lub przebieg choroby uniemożliwia uzupełnienie braków sposób tradycyjny, należy wprowadzić suplementację. Najczęściej spotykane niedobory dotyczą niedożywienia białkowego, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D,E,K), witaminy C, B12, kwasu foliowego, żelaza (anemia), wapnia (osteopenia, osteoporoza), innych składników (magnezu, cynku, selenu).

• W przypadku występowania podejrzenia alergii należy wykonać odpowiednie badania i zastosować dietę eliminacyjną.

• Należy wykorzystywać produkty świeże, sezonowe, naturalne, dobrej jakości, mało przetworzone.
• Z diety należy wykluczyć produkty zawierające cukry rafinowane – ich spożywanie może prowadzić do zaostrzenia objawów choroby.
  
  
• Źródłem węglowodanów w diecie powinny być drobne kasze (manna, jaglana, kus-kus, drobne kasze jęczmienne, inne), jasne pieczywo, pieczywo graham, drobne makarony, ryż, warzywa będące dobrym źródłem skrobi: ziemniaki, bataty, marchew.

• Należy ograniczyć produkty zawierające długołańcuchowe kwasy tłuszczowe (oleje kokosowy, palmowy oraz masło kakaowe, orzechowe, masło, smalec). Tłuszczami spożywanymi podczas stosowania diety powinny być dobrej jakości oleje roślinne.
  
  
• Należy ograniczyć produkty wpływające drażniąco na przewód pokarmowy

- potrawy twarde, w dużych kawałkach, smażone
- warzywa zawierające twarde włókno pokarmowe (kapustne, strączkowe, niedojrzałe, twarde)
- produkty wzdymające (warzywa kapustne, cebule, por, czosnek)
- owoce zawierające drobne pestki (maliny, truskawki, jagody)
Błonnik pokarmowy w diecie powinien pochodzić z warzyw, dojrzałych, miękkich owoców, pieczywa pszennego lub graham. Nie należy całkowicie wykluczać z diety owoców jagodowych (zawierających drobne pestki), lecz podawać je w formie przecierów, soków, galaretek z przecierów. Owoce te są doskonałym źródłem witamin i przeciwutleniaczy, co we wspomaganiu żywieniowym osób chorych ma ogromne znaczenie.

• Potrawy powinny być

- gotowane (tradycyjnie, na parze)
- pieczone (w folii aluminiowej lub pergaminie)
- nie zaleca się smażenia oraz tradycyjnego pieczenia.

• Z diety należy wykluczyć potrawy z mięs i ryb surowych (befsztyk tatarski, sushi, tatr z ryb).
  
  
• Należy unikać ostrych przypraw.
  
  
• Należy zadbać o odpowiednią ilość płynów, szczególnie u osób cierpiących na chroniczne biegunki. Najlepsze do picia są: dobrej jakości woda, w tym wody mineralne, napoje izotoniczne, herbaty owocowe, wskazane jest picie ziół.
  
  
• Z diety należy wykluczyć produkty wysoko przetworzone typu fast-food, gotowe dania w proszku, słodycze, napoje gazowane.

• Warto rozważyć stosowanie odpowiednich suplementów diety, w tym probiotyków, witamin, składników mineralnych i preparatów podnoszących odporność organizmu.

Niedożywienie w NChZJ

Jednym z poważniejszych problemów u osób chorych w obydwu przypadkach NChZJ jest niedożywienie organizmu.

W związku z obawami związanymi z możliwym zaostrzeniem objawów (bóle brzucha, biegunki itd.), występowaniem chronicznych zaparć, wrzodów jelit, przetok, wiele osób chorych ogranicza spożycie pokarmów, co w dłuższym czasie prowadzi do poważnych niedoborów energetycznych i składników odżywczych, takich jak, np. białko, tłuszcze czy witaminy i minerały.

Zabiegi operacyjne, np. resekcja końcowego jelita krętego, również może prowadzić do ograniczenia wchłaniania tłuszczów i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,

• witaminy A, której źródłem są podroby (wątroba), tłuszcz rybi (tran) oraz warzywa bogate w beta – karoten: np. marchew, natka pietruszki, botwina, dynia i inne
• witaminy D - jej niedobór uzupełnią tran, ryby morskie i przetwory z ryb, a przede wszystkim ekspozycja na światło słoneczne
• witamina E - znajduje się w nasionach słonecznika, pestkach dyni (w formie zmielonej), olejach roślinnych
• witamina K - jej źródło to zielone warzywa i kiełki, oleje roślinne, algi morskie (np. spirulina, chlorella)

Z kolei w obszarach zapalenia i bliznowacenia pogarsza się również wchłanianie białek. By uzupełnić niedobór tego składnika, warto sięgać po chude mięso i drób, ryby, owoce morza, jaja, produkty mleczne fermentowane, produkty zbożowe. To najlepsze źródło białka dla osób chorych na NChZJ.

Niektóre niedobory pokarmowe mogą być spowodowane (lub pogłębiane) przez leki stosowane w leczeniu NChZJ - kortykosteroidy ograniczają wchłanianie wapnia, sulfasalazyna – folianów, a cholestiramina ogranicza wchłanianie witamin. Z kolei prednizon może prowadzić do niedoboru wapnia, potasu i cynku. Niektóre leki mogą powodować również niestrawność, zaburzenia smaku, nudności i wymioty.

Niedobory żelaza, folianów, zaburzone wytwarzanie i wchłanianie witaminy B12, przewlekłe zapalenie, resekcja jelit i utrata krwi tkankowej bardzo często prowadzą do niedokrwistości (anemii). Warto podkreślić, że niedożywienie i anemia są powszechnie występującym problemem wśród dzieci z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit.

Wszystkie czynniki związane z niedożywieniem wywierają ogromny wpływ m.in. na odporność komórkową organizmu, rozwój, wzrost i dojrzewanie płciowe u dzieci, gojenie się ran, równowagę azotu czy stan układu kostnego. Mogą prowadzić również do zwiększonej zachorowalności pooperacyjnej i spowolnienia leczenia.

U chorych często może dochodzić do niedoborów witamin (A, B, D , E, K, C), składników mineralnych ( m.in. wapnia, selenu, magnezu, cynku), oraz zmniejszenia aktywności enzymów.

NChZJ - żywienie w stanach zaostrzenia lub remisji

Dieta proponowana w zaostrzeniach choroby powinna zostać zmodyfikowana w taki sposób, aby odciążyć i ochraniać jelita przed niekorzystnymi czynnikami. Interwencja żywieniowa jest w tym przypadku uzależniona od stopnia nasilenia objawów.

W ostrych, ciężkich i nawracających objawach, przygotowaniu przedoperacyjnym u niedożywionych pacjentów, przetokach i innych jednostkach występujących w nieswoistych chorobach jelit często zaleca się żywienie pozajelitowe, które umożliwia remisję (hamowanie i ustąpienie objawów choroby). Osoby, których stan zdrowia się poprawił lub zaostrzenie objawów jest niewielkie, powinny stosować dietę łatwostrawną, wysokoenergetyczną i wysokoodżywczą z ograniczeniem spożycia produktów drażniących przewód pokarmowy.

W okresie poprawy zdrowia (remisji) dieta pacjentów powinna opierać się na ogólnych zasadach pełnowartościowej diety łatwostrawnej i uwzględniać indywidualne zapotrzebowanie kaloryczne. Powinna zawierać również składniki pokarmowe wpływające na łagodzenie stanów zapalnych w przewodzie pokarmowym, poprawiające funkcjonowanie układu odpornościowego oraz prebiotyki. Należy wykluczyć szereg niesprzyjających pokarmów oraz rozważyć stosowanie odpowiedniej suplementacji.

Dieta przy NChZJ - produkty niewskazane i dopuszczalne

NChZJ są zaliczane do przewlekłych, nieinfekcyjnych chorób zapalnych, których powstawanie często jest związane ze spożywaniem określonych składników żywności. Stan zapalny jest reakcją organizmu (układu odpornościowego) na czynniki szkodliwe dla danej osoby. Wśród czynników żywieniowych najsilniejsze działanie wykazują gluten, białka mleka krowiego, produkty przetworzone. W związku z tym należy je wykluczyć. Ważny jest także sposób przygotowania potraw. Zabronione jest smażenie, pieczenie tradycyjne, obsmażanie przed duszeniem, grillowanie. Dopuszczalne jest gotowanie tradycyjne, na parze, pod ciśnieniem, pieczenie w folii i w pergaminie, gotowanie w małej ilości wody bez wcześniejszego obsmażania.

Dieta przy NChZJ - zalecenia dodatkowe

Nieswoiste choroby zapalne jelit charakteryzują się nieprawidłową odpowiedzią układu odpornościowego osoby chorej na pokarm w jelitach. W takiej sytuacji komórki odpornościowe stają się nadreaktywne - koncentrują się w błonie śluzowej jelita, powodując uszkodzenia tkanek, stan zapalny, a w konsekwencji dalsze uszkodzenia jelit.

Niewłaściwa odpowiedź układu immunologicznego może dotyczyć jelit lub komórek całego układu pokarmowego. Ponadto, przewlekły proces zapalny w jelitach powoduje nasilony stres oksydacyjny i powstawanie wolnych rodników. Komórki układu odpornościowego są szczególnie wrażliwe na działanie reaktywnych form tlenu. Działanie przeciwutleniające w żywności posiadają antyoksydanty, znajdujące się w niektórych warzywach i owocach. Ponadto wiele związków roślinnych posiada również silną zdolność do hamowania reakcji zapalnej.

Wśród związków mających działanie przeciwzapalne i/lub przeciwutleniające są m.in.:

• kurkumina (jest żółtym barwnikiem stosowanym w mieszankach przyprawowych)
• polifenole (np. zielona herbata)
• antocyjany (wiśnie, żurawina, maliny, truskawki, jagody)
• karotenoidy (marchew, dynia, morele, natka pietruszki,)
• likopen (pomidory, inne czerwone owoce i warzywa)
• witamina C (owoce dzikiej róży, rokitnik, czarna porzeczka, natka pietruszki, papryka, owoce jagodowe)
• witamina E (pestki dyni, słonecznika, kiełki, oleje roślinne)

Szczególne właściwości we wspomaganiu leczenia NChZJ przypisuje się kwasom tłuszczowym omega 3 (kwas α–linolenowy -ALA, arachidonowy – AA, EPA oraz DHA) oraz omega 6 ( kwas linolowy (LA) i γ–linolenowy (GLA), należące do dużej grupy Wielonienasyconych Kwasów Tłuszczowych (WNKT).

Kwasy te posiadają udokumentowane, silne właściwości wygaszające stan zapalny, mają działanie regulujące funkcjonowanie układu odpornościowego organizmu. Wykazują działanie przyspieszające remisję choroby w fazie ostrej choroby. Dodatkowo, kwasy tłuszczowe EPA mają wpływ na poprawę apetytu, co przy zagrożeniu niedożywieniem u osób chorych ma duże znaczenie. Warto podkreślić, że zbyt duża ilość kwasów rodziny omega 6 w stosunku do omega 3 może przyspieszać, a nie spowalniać powstawanie procesu zapalnego.

Produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 i omega 6 zalecane w diecie osób z NChZJ to przede wszystkim:

• ryby morskie (łosoś, makrela, śledzie, sardynki)
• nasiona roślin oleistych (siemię lniane, nasiona konopi, dyni, rzepaku, czarnuszka – do spożywania w postaci zmielonej).

Źródła WNKT w diecie to również oleje roślinne - z krokosza barwierskiego, niskoerukowy olej rzepakowy, olej lniany, słonecznikowy, sojowy , kukurydziany, z pestek winogron. Kolejnym, bogatym źródłem tych kwasów są algi morskie (Crypthecodinium Cohniei oraz Schizochytrium sp), które są wykorzystywane do wzbogacania w kwasy omega 3 płatków śniadaniowych, przetworów mlecznych i produktów specjalnego przeznaczenia żywieniowego.

Inne, niezbędne w poprawie zdrowia składniki żywności to:

• Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA – kwas octowy, propionowy i masłowy)

Są wytwarzane przez drobnoustroje naturalnie bytujące w jelicie grubym. Związki te są są podstawowym źródłem energii dla komórek śródbłonka jelit oraz stanowią ważny element w szeroko pojętym, prawidłowym funkcjonowaniu mikroflory jelitowej człowieka.

W większości współczesnych badań podkreśla się ogromne znaczenie odpowiedniego składu drobnoustrojów wchodzących w skład ekosystemu jelitowego na zdrowie człowieka, w tym na funkcjonowanie jelit oraz prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego u ludzi. Prawidłowa flora bakteryjna ma duże znaczenie w utrzymaniu zdrowej struktury i funkcji jelit oraz w ochronie organizmu przed nadmiernym rozwojem drobnoustrojów patogennych.

Kwas masłowy oprócz tego, że jest materiałem energetycznym dla komórek błon jelitowych, zmniejsza nasilenie biegunek przywraca regenerację nabłonka jelitowego, wspiera funkcje jelit i ich prawidłową motorykę. Badania potwierdzają również działanie przeciwzapalne kwasów SCFA. Kwas masłowy występuje w niewielkich ilościach w przetworach mlecznych i produktach roślinnych fermentowanych, jednak ilości te nie mają znaczenia we wspomaganiu poprawy zdrowia u osób chorych.

• Probiotyki i prebiotyki

Drobnoustroje naturalnie bytujące w przewodzie pokarmowym (probiotyczne bakterie jelitowe) biorą udział w procesach fermentacyjnych, przetwarzaniu i pozyskiwaniu energii z pożywienia, produkcji witaminy K, B12, wpływają na działanie systemu odpornościowego.

U osób z NChZJ często występuje nietolerancja organizmu w stosunku do własnej flory jelitowej. Ryzyko wystąpienia infekcji wynikających z nieprawidłowości w proporcjach flory jelitowej są często związane np. ze stosowaniem leków immunosupresyjnych, glikokortykosteroidów i innych.

Uregulowanie mikroflory przewodu pokarmowego może mieć duże znaczenie wspomagające leczenie,a jednym ze sposobów jest tutaj dostarczanie produktów będących dobrą pożywką dla bakterii probiotycznych.

Prebiotyki są substancjami nie ulegającymi trawieniu w jelicie cienkim, które stanowią pożywkę dla prawidłowej flory bakteryjnej w jelicie grubym. Tym samym korzystnie wpływają na równowagę między pożądanymi a patogennymi mikroorganizmami. Podczas fermentacji prebiotyków wytwarzane są wspomniane wyżej krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Ponadto pomagają utrzymać właściwe pH w jelitach, przyspieszają procesy regeneracji nabłonka jelitowego i wytwarzanie śluzu, poprawiają i zwiększają wchłanianie wapnia i innych składników odżywczych.

Wśród prebiotyków znajdują się związki zaliczane do rozpuszczalnych frakcji błonnika, m.in. inulina i fruktooligosacharydy. Ich najlepszym, naturalnym źródłem żywieniowym są m.in. szparagi, cykoria, karczochy, pszenica, banany, ziemniaki i miód.

Ponieważ mikroflora jelit ma tak duże znaczenie w przebiegu NchZJ, podczas choroby często zaleca się stosowanie suplementów zawierających bakterie probiotyczne.

Witamina A - w kontekście NChZJ bierze udział właściwym funkcjonowaniu układu immunologicznego poprzez jej udział w dojrzewaniu komórek odpornościowych. Ponadto, β-karoten (prowitamina witaminy A) wykazuje silne działanie ochronne na układ odpornościowy. Produkty bogate w witaminę A to przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego: podroby – szczególnie wątroba, sery żółte, niektóre gatunki ryb. Najlepsze źródła karotenu to warzywa czerwone, pomarańczowe, żółte oraz zielone: np. marchew, natka pietruszki, jarmuż, botwina, dynia i inne.

Witamina E - mechanizm jej działania na komórki odpornościowe polega na zabezpieczaniu przed utlenieniem kwasów tłuszczowych wchodzących w skład błon biologicznych. Posiada również zdolność wspomagania komórek i niwelowania skutków działania wolnych rodników. Dobrym źródłem witaminy E są nasiona słonecznika, pestki dyni, oleje roślinne, migdały, orzechy laskowe.

Witamina D – wykazuje działanie regulujące układu odpornościowego, działanie ochronne, ma również duże znaczenie w łagodzeniu dolegliwości oraz znacznej poprawie zdrowia osób chorych. Większość witaminy D w organizmie jest wytwarzane w procesie przemian zachodzących w skórze pod wpływem promieni słonecznych (UV-B). Źródłem żywieniowym są ryby morskie (łosoś, makrela, śledzie), olej z ryb oraz pokarmy wzbogacane. Warto pamiętać, że do skutecznego wchłaniania się witaminy D3 w jelitach niezbędna jest obecność tłuszczu.

Selen - jest ważnym składnikiem wielu enzymów w tym chroniących błony komórkowe przed utlenianiem, sprzyja również zwiększonej aktywności komórek układu odpornościowego. Bogatym źródłem selenu są produkty o dużej zwartości białka, np. w podroby (szczególnie nerki), owoce morza, mięso, przetwory mleczne oraz orzechy.

Cynk – wywiera wpływ na wszystkie podstawowe procesy życiowe, mi.in. prawidłowa ilość cynku w diecie przywraca prawidłową odpowiedź odpornościową organizmu. Najważniejszym źródłem cynku w diecie jest mięso i przetwory mięsne, sery, jaja, pieczywo, ryż, owoce.

Żelazo – jest składnikiem enzymów biorących udział w procesie utleniania, ma również wpływ na prawidłowe działanie komórek układu odpornościowego. Niedobór żelaza sprzyja powstawaniu anemii u osób chorych, zwiększa również ryzyko infekcji. Dobre źródła żelaza w diecie to podroby, mięso, jaja, natka pietruszki, pestki dyni, pieczywo oraz produkty spożywcze wzbogacane. Produkty bogate w żelazo powinny być spożywane razem z zawierającymi znaczne ilości witaminy C (natka pietruszki, papryka, czarna porzeczka, inne warzywa i owoce), która poprawia przyswajalność żelaza.

Glutamina (GLN) – jest aminokwasem endogennym (wytwarzanym przez organizm). Jedną z funkcji tego związku jest podwyższanie odporności poprzez wytwarzanie antyoksydantów oraz glutationu, substancji warunkującej tempo powstawania komórek układu odpornościowego. Glutamina wpływa również na szczelność bariery jelitowej obniżonej przez proces zapalny w jelitach oraz wpływa na wchłanianie składników odżywczych i równowagę bakteryjną.

W przypadku niedoboru glutaminy w organizmie, zaleca się dostarczanie jej z zewnątrz. Suplementacja może poprawić stan jelit i ich funkcjonowanie.

NZChJ a żywienie zgodnego z protokołem FODMAP

Dieta eliminacyjna FODMAP odnosi się do tymczasowego schematu żywienia, który zawiera małą ilość związków określonych FODMAP. Związki te, to łatwo fermentujące węglowodany, m.in. fruktoza, laktoza, fruktany, które są dość słabo wchłaniane i łatwo fermentują w dolnej części jelita grubego. Podczas fermentacji powstaje dwutlenek węgla, wodór lub gaz metanowy, co powoduje rozciąganie i rozszerzenie jelita. To z kolei sprzyja nasileniu objawów w chorobach zapalnych jelit.

Dieta wymaga podziału produktów na zawierające znaczne ilości węglowodanów łatwofermentujących oraz te o niskiej ich zawartości. FODMAP występuje głównie w produktach mlecznych, roślinach strączkowych, niektórych owocach i warzywach. Podczas stosowania diety znacznie ogranicza się produkty bogate w FOODMAP, za to wprowadza te o ich niskiej zawartości.

Produkty niezalecane w diecie FODMAP

• rośliny strączkowe: fasola, ciecierzyca, soja,, soczewica
• produkty mleczne: mleko, śmietana, mleko skondensowane, mleko w proszku, twaróg, serki - mascarpone, ricotta
• warzywa: brokuły, kalafior, brukselka, kapusta, szparagi, karczochy, patisony, groszek zielony, cebula, czosnek, por, buraki , grzyby, koper włoski
• owoce: jabłka, gruszki,arbuz, mango, nektarynki, brzoskwini, morele, śliwki, owoce suszone, owoce z puszki
• produkty zbożowe z pszenicy i żyta
• inne: syrop sgluko-zowo-fruktozowy, słodziki (sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol) syrop z agawy, miód

Produkty zalecane w diecie FODMAP to m.in.:

• warzywa: ogórki, pomidory, cukinia, bakłażan, marchew, kukurydza, sałata
• mleko roślinne: migdałowe, kokosowe, ryżowe, mleko bez laktozy
• ryby
• mięso
• pieczywo i makaron bezglutenowe
• płatki: owsiane i kukurydziane
• mąka ziemniaczana
• komosa ryżowa
• cukier kryształ
• stewia i inne

Badania potwierdzają, że stosowanie diety zawierającej niewielkie ilości FODMAP jest skuteczne wspomaganiu leczenie u osób z NChZJ ze współwystępującymi zaburzeniami czynnościowymi jelit. Przestrzeganie zaleceń prowadzi do złagodzenia lub ustąpienia dolegliwości.

Więcej o diecie FODMAP

Literatura:
1. Baczewska-Mazurkiewicz, D., & Rydzewska, G. (2011). Problemy żywieniowe pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit. Przegl Gastroenterol, 6(2), 69-77.
2. Bołonkowska, O., Pietrosiuk, A., & Sykłowska-Baranek, K. (2011). Roślinne związki barwne i ich właściwości biologiczne oraz możliwości wytwarzania w kulturach in vitro. Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, 1, 1-27.
3. Banasiewicz, Tomasz, et al. Kliniczne aspekty zastosowania kwasu masłowego w postępowaniu dietetycznym w chorobach jelit. Prz Gastroenterol, 2010, 5: 329-34.
4. Bartnik, Witold. "Wytyczne postępowania w nieswoistych chorobach zapalnych jelit." Gastroenterology Review/Przegląd Gastroenterologiczny 2.5 (2007): 215-229.
5. Campos, Fábio Guilherme, et al. "Inflammatory bowel diseases: principles of nutritional therapy." Revista do Hospital das Clínicas 57.4 (2002): 187-198.
6. Dymarska, Ewelina, et al. "Naturalne modyfikatory odpowiedzi immunologicznej." (2016).dostęp: http://www.phie.pl/pdf/phe-2016/phe-2016-4-297.pdf , 10.10.2017,
7. Forbes, A., Escher, J., Hébuterne, X., Kłęk, S., Krznaric, Z., Schneider, S., ... & Bischoff, S. C. (2017). ESPEN guideline: Clinical nutrition in inflammatory bowel disease. Clinical Nutrition, 36(2), 321-347.
8. Gibson, G. R., & Roberfroid, M. B. (1995). Dietary modulation of the human colonic microbiota: introducing the concept of prebiotics. The Journal of nutrition, 125(6), 1401.
9. Grzybowski, A., Trafalska, E., & Grzybowska, K. (2002). Ekoterapeutyki a nieswoiste zapalenia jelit. Ped. Wsp. Gastroenterol. Hepatol. Żyw. Dz, 4, 431-434.
10. Hamilton-Miller, J. M. T. (2004). Probiotics and prebiotics in the elderly. Postgraduate Medical Journal, 80(946), 447-451.
11. Igielska-Kalwat, J., Gościańska, J., & Nowak, I. (2015). Karotenoidy jako naturalne antyoksydanty. Advances in Hygiene & Experimental Medicine/Postepy Higieny i Medycyny Doswiadczalnej, 69.
12. Khan, M. A., Nusrat, S., Khan, M. I., Nawras, A., & Bielefeldt, K. (2015). Low-FODMAP diet for irritable bowel syndrome: is it ready for prime time?. Digestive diseases and sciences, 60(5), 1169-1177.
13. Kuczyńska, Barbara, et al. Krótko łańcuchowe kwasy tłuszczowe–mechanizm działania, potencjalne zastosowanie kliniczne oraz zalecenia dietetyczne. Nowiny Lekarskie, 2011, 80.4: 299-304.
14. Pawlak, Katarzyna, et al. "DIETA L-FODMAP W LECZENIU ZESPOŁU JELITA DRAŻLIWEGO." Czasopismo poświęcone zagadnieniom badań ochrony zdrowia i środowiska Wersja internetowa wydawanego czasopisma jest wersją pierwotną.
Peyrin-Biroulet, Laurent, et al. "Crohn's disease: beyond antagonists of tumour necrosis factor." The Lancet 372.9632 (2008): 67-81.
15. Radwan, Piotr, et al. "Niedokrwistość w nieswoistych zapaleniach jelit–etiopatogeneza, rozpoznawanie i leczenie." Prz Gastroenterol 5 (2010): 315-320.
16. Stochel-Gaudyn, Anna. Ocena stężenia wybranych pierwiastków śladowych i metali ciężkich u dzieci z nowo rozpoznaną nieswoistą zapalną chorobą jelit. Diss. 2015.
17. Szymanowska, Urszula. "Antocyjany–polifenole o szczególnych właściwościach." (2013) dostęp - http://www.rsi2004.lubelskie.pl/ 10.10.2017,
18. Wołkowicz, T., Januszkiewicz, A., & Szych, J. (2014). Mikrobiom przewodu pokarmowego i jego dysbiozy jako istotny czynnik wpływający na kondycję zdrowotną organizmu człowieka. Organ Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego–Państwowego Zakładu Higieny I Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów, 223.